De verkiezingscampagne nadert stilaan de eindmeet. Migratie, koopkracht en genderdiscussies beheersen het politieke debat. Justitie is niet de inzet van de kiescampagne. Het is duidelijk dat politici en media (en misschien ook de kiezers) andere meer urgente bekommernissen hebben.

De Orde van Vlaamse Balies wilde een steentje bijdragen tot het debat en liet de verkiezingsprogramma’s toetsten op de “rechtsstatelijkheid” en dus op de principes van de rechtstaat. De OVB haalde de mosterd bij de NOVA (Nederlandse Orde van Advocaten), waar op dat punt al een traditie bestaat. Voor Vlaanderen was dit nieuw. Er waren enthousiaste reacties (eindelijk, de OVB komt eens buiten met iets anders dan navelstaarderij over wanneer de pro Deo-vergoedingen zullen worden uitbetaald) maar er was ook kritiek.

Ja, sommige advocaten – die veelal de sociale media teisteren met hun hoogstpersoonlijke ontboezemingen, die rechtstreeks en zonder tussenstappen vanuit de buik komen – hekelden de representativiteit, de gehanteerde onderzoeksmethode (uiteraard: volstrekt onwetenschappelijk) en het ideologische karakter van het debat (“waar moeit de orde zich mee”), enzovoort … Wat een pleinvrees! Als het blikveld van advocaten niet verder wil reiken dan hun portemonnee (al dan niet via pro Deo of gerechtelijke mandaten gespijsd met overheidsgeld) hebben ze de verdomde plicht om ook op te komen voor het algemeen belang en is het ook de taak van de Orde van Vlaamse Balies om zich te mengen in het maatschappelijk debat over de toekomst van justitie. Het onderzoek toont aan dat dat de politieke partijen de rechtstaat niet zo belangrijk vinden. Die vaststelling is zeker relevant en het is goed dat de vertegenwoordigers van de advocaten dat met het nodige tromgeroffel publiek maken.

In de luwte wijzen de juridische fijnproevers over het onderscheid tussen de “rechtsstaat” en “de rechtsorde”. Best wel interessant allemaal, maar niet onmiddellijk van aard om het brede publiek te enthousiasmeren.

De media doen dan weer hun best om het brede publiek te interesseren voor de “res publica”, het politieke strijdtoneel dat onze toekomst zal bepalen. De jagers op stemmen en aandacht verdienen daarbij wat weerwerk. De televisiezenders zoeken originele uitgangspunten om de kiezers warm te maken voor het debat. De commerciële zender VTM sloot de partijkopstukken een weekend lang op in een kasteel, maar dat was niet van aard om een pittig debat over justitie uit te lokken. Maar misschien keek u ook naar het VRT-programma Eerste Keus, waar jongeren aan het woord werden gelaten die voor de eerste keer gaan stemmen.

Pas toen de programmamakers een technische school in de schijnwerpers plaatsten kwam er toch schoorvoetend een debat over justitie. Een mondige leerlinge uit de studierichting elektriciteit had het moeilijk met de wijze waarop de zaak van de Reuzegommers was behandeld en stelde zich de vraag of er geen sprake was van klassenjustitie (een klasgenoot had voor een gewone stommiteit een veel zwaardere straf gekregen) en of men rechters niet meer moest controleren? Een moedige vraag van een oprecht bekommerde tiener aan politici die zich duidelijk niet aan dat soort besognes hadden verwacht.

Het antwoord was er een zonder debatfiches en – zo mag worden aangenomen – daardoor meer dan gemiddeld spontaan. Conner Rousseau (Vooruit) bleef op de vlakte (ja, zelfs hij kan dat) en ook Chris Janssens (Vlaams Belang) wilde op dat thema niemand in de gordijnen jagen, maar Zuhal Demir (N-VA) liet de kans niet onbenut om straf uit de hoek te komen. Ja, de rechters hadden in de zaak-Sanda Dia te lichte straffen uitgesproken, maar “het is vloeken in de kerk als je zegt dat rechters gecontroleerd zouden moeten worden”. Ze debiteerde het met veel overtuiging. Ze wist ook te vertellen dat “de Hoge Raad voor de justitie de rechters (zou) moeten controleren of hun werk naar eer en geweten gebeurt, maar in de praktijk is er amper controle op de rechterlijke macht”. Voor iemand die zich Vlaams minister van Justitie noemt is dat een straf statement, nu zij zich er toch van bewust moet zijn dat de Hoge Raad nu helemaal niet bevoegd is om zich in te laten met de inhoud van gerechtelijke uitspraken. En ja, de onafhankelijkheid van de rechters laat ook niet toe dat een minister zich daarmee moeit en – horresco referens – zelfs niet dat een minister daar commentaar over geeft. Na de verkiezingen zal de senaat de helft van de leden van die Hoge Raad voor de Justitie aanduiden en er kan enkel worden gehoopt dat die ook personen zal aanduiden die deze principes van de democratische rechtstaat hoog in het vaandel zullen dragen.

De debatten over justitie tonen wél aan dat opperste waakzaamheid geboden blijft.

Hugo Lamon

Lees hier meer columns van meester Hugo Lamon over Justitie.

Op de hoogte blijven van alle nieuwigheden binnen justitie, advocatuur en de juridische en fiscale wereld? Volg Jubel.be op LinkedIn.