Buitenstaanders kijken vaak met enige verwondering naar de wondere wereld van justitie, waarin togadragers met hun oude rituelen nog altijd de toon lijken te zetten. Vorige vrijdag vierde de Antwerpse advocatuur in een afgeladen wandelzaal van het Vlinderpaleis voor de 139ste keer de aanvang van de werkzaamheden van wat vroeger “De Vlaamse conferentie” was; maar nu kortweg als “De conferentie” door het leven gaat. De strijd om het gebruik van het Nederlands in gerechtszaken in Vlaanderen is immers gestreden.

Op het podium drie vrouwelijke toppers: naast de voorzitster van de genoemde conferentie ook de stafhouder en de openingsredenaar, die allen met de voornaam Katri(e)n door het leven gaan. Volgens ChatGPT, de wijsheid van de nieuwste tijd, is dat een toeval van één op een miljard.

De openingsredenaar (of heet dat nu ‘openingsredenares’?) bleek de achterkleindochter van een eerdere openingsredenaar te zijn en ook alle daaropvolgende generaties waren al aan zet geweest. Het vergt in die omstandigheden moed, en misschien ook wel een tikkeltje jeugdige hubris, om zich als jonge advocate in de arena te begeven. Ze wist het publiek te boeien, ook al omdat blijkbaar via haar voorvaderen de oratorische trukendoos zich in haar DNA had genesteld. Ze sprak met brio over de rechtsstaat en de vraag hoe het er in ons land mee gesteld is.

De openingsredenaar overliep de gekende pijnpunten, maar wees ook op de collectieve en permanente verantwoordelijkheid van de advocaten, magistraten, politici, pers en burgers. Er is meer vertrouwen nodig en een aantal hervormingen kunnen daar volgens de openingsredenaar toe bijdragen.

Zo pleit ze voor de invoering van ‘eenheidsrechtbanken’. Dat is een oud idee dat soms wat weg heeft van het monster van Loch Ness, waarbij een einde zou worden gemaakt aan de opdeling tussen vredegerechten, politierechtbanken, rechtbanken van eerste aanleg, ondernemings-en arbeidsrechtbanken. De krant De Tijd wist intussen te melden dat het voorstel ook op de tafel ligt van de regeringsonderhandelaars (“Samensmelting van rechtbanken op tafel in federale formatie”, De Tijd, 20 oktober). De bedoeling is blijkbaar dat minder tijd wordt verloren en bevoegdheidsdiscussies verdwijnen. Dat idee wekt grote weerstand op bij onder meer de arbeidsgerechten, die vrezen dat in zo’n efficiëntieoefening specialisatie verloren gaat. De Nationale Arbeidsraad anticipeerde reeds op die plannen en roept in een advies van 24 september 2024 de politieke wereld op om “niet te raken aan de onafhankelijkheid van de arbeidsgerechten en arbeidsauditoraten (-generaal) zodat niet in gevaar wordt gebracht wat in het verleden zijn deugdelijkheid heeft bewezen”.

Wordt in die discussie de organisatie van het werk soms niet verward met de inhoud? Vergis ik mij als ik de indruk heb dat er op de arbeidshoven geen stormloop is en dit de legitieme vraag oproept of daar wat kan worden geknipt als de noden ergens groter zijn?

En: bij een vorige hervorming werden bij de rechtbanken van eerste aanleg, ondernemingsrechtbanken en arbeidsgerechten voorzitters en afdelingsvoorzitters geïnstalleerd. De eersten zouden zich bezighouden met het verzelfstandigd beheer en de afdelingsvoorzitters met de operationele werking. Van dat verzelfstandigd beheer kwam voorlopig weinig in huis. Het resultaat is dat er nu meer bazen zijn, zodat het misschien legitiem is om daar wat te saneren.

En mag er niet eens worden nagedacht of het echt wel nodig is dat een geschil van een handelsagent door de ondernemingsrechtbank moet worden beslecht en dat van een handelsvertegenwoordiger door de arbeidsrechtbank?

De openingsredenaar in Antwerpen had ook een ideetje om het vertrouwen in justitie te verbeteren door de kwaliteit van de advocaten te controleren. Ze deed een oproep aan de bestuurder deontologie van de Orde van Vlaamse Balies om nu eindelijk eens werk van te maken van dat ook al oude idee. Als een dochter zich zo publiekelijk tot haar vader richt, kan die laatste niet anders dan daar ook gevolg aan te geven, toch? De vraag is dan wie dat dan moet doen (de balie zelf, de magistratuur of de burgers?) en of dat nu ook al niet gebeurt. En dieperliggend moet dan ook worden nagedacht wat onder ‘kwaliteit’ moet worden verstaan. Is het dan een kwestie van organisatie of gaat het ook hier om de inhoud? En wat is goede inhoud? Volgende maand verschijnt mijn nieuwste boek De luis in de toga waarin ik probeer aan te tonen dat in sommige gevallen de advocaat er goed aan doet om de wet niet te laten naleven, omdat de toepassing tot ongewenste Kafkaiaanse toestanden kan leiden. Kwaliteit kan dus verschillende vormen aannemen. En kwaliteit zegt niet altijd iets over de organisatie.

Hugo Lamon

Lees hier meer columns van meester Hugo Lamon over Justitie.

Op de hoogte blijven van alle nieuwigheden binnen justitie, advocatuur en de juridische en fiscale wereld? Volg Jubel.be op LinkedIn.