Het kwam hier al eerder ter sprake, maar het kreeg weer aandacht in de weekendeditie van de krant De Tijd. Die kopte afgelopen weekend op de voorpagina: “Justitie kan facturen experts niet betalen” en meldde daarbij kurkdroog: “Justitie kan honderden tolken, wetsdokters en andere deskundigen niet meer betalen. Het overheidsdepartement komt daarvoor 20 miljoen tekort. Gevreesd wordt dat de problemen nog tot januari zullen aanhouden”

Ook de pro-Deocuratoren (zij die de ‘lege dozen’-faillissementen zonder actief moeten afhandelen en daarvoor een bescheiden vergoeding van de overheid krijgen) delen in de malaise. Het voorziene budget voor 2024 (4.247.000 euro) voor die pro-Deoadvocaten is sinds september uitgeput. Dit begrotingstekort zou het gevolg zijn van de toename van het aantal faillissementen. Volgens Statbel zijn er in de eerste 42 weken van 2024 8.770 faillissementen uitgesproken, wat 8,2 % meer is dan in dezelfde periode van 2023 en stijging van 14,8 % voor dezelfde periode van 2022. Het enige wat de Federale Overheidsdienst Justitie daarbij kan bedenken is dat iedereen maar moet wachten tot het nieuwe begrotingsjaar. Er is de vraag aan de regeringsonderhandelaars om het justitiebudget met 250 miljoen op te trekken, van 2,7 naar bijna 3 miljard euro. De Tijd meldt fijntjes dat een extra budget er alleen kan komen met een nieuwe federale begroting, maar daarvoor is natuurlijk eerst een regering nodig. De regeringsonderhandelingen zijn na vijf maanden nu weer in de fase van slecht theater beland. Intussen dreigt de dagelijkse werking van justitie, tot nader orde toch een kerntaak van de overheid, volledig te ontsporen.

Uit de gelekte ‘supernota’s’ van de regeringsonderhandelaars blijkt nergens enige bijzondere interesse voor de werking van de rechtsstaat in het algemeen en van justitie in het bijzonder. Volgens een vaag gerucht zou het de bedoeling zijn om ‘eenheidsrechtbanken’ op te richten, om op die manier efficiëntiewinsten te boeken. Op het terrein wordt de vraag gesteld of het nu echt zo erg gesteld is met de bevoegdheidsdiscussies en of het probleem niet eerder een kwestie van management is, eerder dan van budgetten.

Toch is er ook het plan om de magistraten op het individuele niveau aan te pakken. In Amerika is het mogelijk dat rechters door het volk moeten worden verkozen, maar in Europa is er een ander concept. Rechters moeten onpartijdig en onafhankelijk zijn en dus boven het gewoel staan, om op die manier een gezond tegengewicht te vormen voor de andere staatsmachten. Toch zijn rechters ook afhankelijk van de wetgevende en uitvoerende macht, omdat die beslissen over de budgetten.

De Standaard berichtte over de plannen van de Arizona-onderhandelaars over de pensioenen (“Magistraten ongerust over pensioenen: ‘zeker 500 euro per maand minder’”, DS, 2 november). Het plan zou zijn om voor de berekening van de ambtenarenpensioenen niet meer het loon van de laatste tien jaar van de loopbaan in rekening te brengen, maar wel de volledige loopbaan van veertig jaar. Dat zou volgens de berekening van de magistraten betekenen dat ze minstens 500 euro per maand zullen moeten inleveren. Dat zorgt bij de magistraten natuurlijk voor ongerustheid. De vraag is of rechters anders moeten worden behandeld dan andere personen die hun loon van de overheid ontvangen. Dat opent meteen een wel erg principieel debat.

In een recent verschenen tussentijds rapport van 21 oktober van de “Comité Européen de Coopération Juridique” (orgaan van de Raad van Europa) wordt een actieplan voorgesteld om de onafhankelijkheid en onpartijdigheid van de rechterlijke macht te bevorderen. Een behoorlijke vergoeding in functie van hun verantwoordelijkheden wordt daarin essentieel beschouwd in het kader van preventiemaatregelen tegen corruptie. Het rapport verwijst naar eerdere aanbevelingen van de Raad van Ministers van de Raad van Europa, maar ook naar een rapport van de Verenigde Naties. Er is ook een verwijzing naar rechtspraak van het Hof van Justitie, dat in 2018 in een Portugese zaak oordeelde dat loonsverlagingen voor magistraten maar verantwoord zijn indien ze voor alle ambtenaren gelden, tijdelijk en ook proportioneel worden berekend op basis van het loon en een legitiem doel nastreven (zoals het terugdringen van het begrotingstekort). Diezelfde redenering kan allicht ook worden doorgetrokken voor de pensioenen.

In het rapport van 21 oktober wordt er op gewezen dat de situatie van de rechters in Bulgarije, Griekenland, Slovenië en Slovakije problematisch is. De regeringsonderhandelaars doen er goed aan om hun hervormingsvoorstellen dan ook af te toetsen aan die internationaal vastgelegde algemene normen, om te vermijden dat ook België op die zwarte lijst belandt.

En intussen voor de tolken, wetsdokters, pro-Deocuratoren en anderen: duimen voor een nieuwe regering.

Hugo Lamon

Lees hier meer columns van meester Hugo Lamon over Justitie.

Op de hoogte blijven van alle nieuwigheden binnen justitie, advocatuur en de juridische en fiscale wereld? Volg Jubel.be op LinkedIn.