In Frankrijk diende recent minister de Rugy ontslag te nemen nadat de media hadden bericht over weelderige diners met exquise Franse wijnen op zijn kabinet. Hij mocht dan nog luidop roepen dat hij allergisch was voor kreeften (wat later door diezelfde media werd ontkracht: men kan er niet allergisch voor zijn, hooguit een intolerantie hebben voor deze beestjes, waarmee de minister ook nog eens als “leugenaar” werd ontmaskerd). Zes dagen na het uitlekken van de (vermeende) bacchanale uitspatting hield de minister de eer aan zichzelf.  Het zette de redactrice van “La semaine juridique” (nummer 29 juli 2019) ertoe aan om te reageren onder de titel “médias partout, justice nulle part?”. Een door de media gevoerd proces is in zowat alles het tegengestelde van de klassieke justitie. “Nullum crimen sine lige, nous enseigne le droit. Devant le tribunal médiatique il n’est nul besoin de démontrer un crime pour obtenir une  condamnation. On peut être cloué au pilori pour un soupçon de délit, de faute morale ou seulement une atteinte aux convictions de celui qui hurle au scandale.” De “mediajustitie” lijkt in ons land nog efficiënter, want bij de voorzitter van het Vlaams Parlement duurde het mediaproces nauwelijks enkele uren. De conclusie van “La semaine juridique” is ook hier treffend actueel: “(…) Lorsque le tribunal médiatique se sera définitivement imposé les ministres démissionneront à la seule annonce d’un article les mettant en cause. Quelques inconscients y voient un accomplissement démocratique. Le juriste, lui frissonne…”.

In Nederland was er dit weekend dan weer aandacht voor de “traditionele” rechtspraak. Het Financieel dagblad kopte breeduit op  de voorpagina dat “gefeminiseerde rechtspraak meer mannen en allochtonen als rechter (wil)” (FD, 27 juli). Aanleiding is een interview met Marieke Kloek, voorzitter van de Landelijke Selectiecommissie Rechtspraak. In Nederland is 60 % van de rechters vrouw en daarom willen ze nu meer mannen aantrekken. Naast mannen is er overigens ook een gebrek aan “Nederlanders met een migratieachtergrond” vindt Koek, die vervolgt: “Als het om culturele samenstelling gaat, is het beeld bij ons nog te eenzijdig (…) Legitimiteit is essentieel in ons vak: de samenleving moet vertrouwen in de rechter hebben. Ook minderheden moeten zich in ons herkennen. Dat geldt  zowel op cultureel als sociaal-economisch vlak”. In België zijn er 1.082 mannelijke en 1.305 vrouwelijke magistraten (cijfers 2017). Zal de Nederlandse bezorgdheid ook naar ons land overwaaien als het om die minderheden gaat?

Misschien las u dit weekend het interview met de Slovaakse presidente Zuzana Caputova in “Le Monde” (28/29 juli). In haar land benoemt de president de magistraten. Ze geeft toe dat de “postcommunistische landen geconfronteerd worden met de noodzaak om de werking van het gerecht te verbeteren”. Ze wil daar werk van maken, al preciseert ze niet hoe ze dat concreet wil doen.

Misschien kan ze inspiratie putten uit de op 17 juli verschenen “Eurobarometer over de rechtsstaat”. Daaruit blijkt onder meer dat  8 van de 10 burgers doeltreffende rechterlijke bescherming door onafhankelijke rechters, gelijkheid voor de wet en gedegen onderzoek en vervolging van corruptie belangrijk vinden. Maar ook 8 van de 10 burgers steunen de rol van de media als het erom gaat de machthebbers ter verantwoording te roepen, hopelijk binnen de krijtlijnen van de  rechtstaat.

De Europese Commissie had reeds op 3 april ll een mededeling verspreid over de “verdere versterking van de rechtsstaat in de Unie”, waarin reeds opgesomd werd op welke beginselen die steunt: “het legaliteitsbeginsel, dat een transparant, controleerbaar, democratisch en pluralistisch proces voor de vaststelling van wetgeving inhoudt, het rechtszekerheidsbeginsel, het verbod van willekeurige uitoefening van de uitvoerende macht, het beginsel inzake doeltreffende rechterlijke bescherming door onafhankelijke en onpartijdige rechters en inzake doeltreffende rechterlijke toetsing, met inbegrip van de eerbiediging van de grondrechten, het beginsel inzake scheiding der machten en het beginsel van gelijkheid voor de wet”. Het is zeker niet slecht om deze principes zo nu en dan in herinnering te brengen.

De Europese Commissie is in een nieuwe mededeling (van 17 juli) nog een stap verder gegaan, door concrete initiatieven te presenteren op grond van drie pijlers: een “rechtstatelijke cultuur bevorderen”; problemen op het gebied van de rechtsstaat “voorkomen” en een doeltreffend optreden tegen de schendingen van de rechtsstaat.

Om te voorkomen dat problemen voor de rechtsstaat ontstaan, heeft de Commissie besloten een “toetsingsproces voor de rechtsstaat” op te zetten. Zij zal hiervoor een jaarlijks proces opzetten, waarmee ze hoopt problemen met de rechtstaat in een vroegtijdig stadium te kunnen opsporen. Het wordt dus uitkijken welke score België zal krijgen.

Hugo LAMON

Mr. Hugo LAMON is advocaat aan de balie Limburg en bestuurder en woordvoerder van de Orde van Vlaamse Balies. Iedere woensdag maakt hij op Jubel een persoonlijke beschouwing over justitie.