Dr. Elien Verniers verdedigde onder (co-)promotorschap van Prof. Van Hoorick en Prof. Schoukens op 14 oktober 2022 haar doctoraat ‘Towards new legal instruments for animal welfare’. In haar onderzoek focust ze op alternatieve rechtsinstrumenten om dierenwelzijn te verbeteren.

Groeiende aandacht voor dierenwelzijn in wetenschap en publieke opinie

Katje Sprotje dat de oven werd ingestoken, hond Dribbel die door een jogger werd doodgestoken, een das die werd doodgeknuppeld en dan zwijgen we nog over katje Lee. Het zijn slechts enkele voorbeelden van dierenverhalen die de media oppikten. Ze passen in de maatschappelijke aandacht voor dierenwelzijn die de laatste jaren en decennia exponentieel is toegenomen.

Dierenwelzijnsbelangen moeten nog al te vaak het onderspit delven wanneer ze worden afgewogen ten aanzien van andere maatschappelijke belangen

Onder impuls van de groeiende wetenschappelijke belangstelling en consensus dat (bepaalde) dieren het vermogen hebben om pijn en lijden te ervaren en enkele spraakmakende juridische zaken zoals het arrest over het Vlaams verbod op het onverdoofd slachten van het Hof van Justitie (HvJ 17 december 2020, C-336/19), komt dierenwelzijn steeds vaker onder de aandacht. Ondanks deze toenemende belangstelling blijft de mens-dier relatie uiterst tegenstrijdig. Beleidsmakers mogen dan wel de laatste jaren belangrijke stappen hebben gezet richting de bevordering van dierenwelzijn, toch moeten dierenwelzijnsbelangen nog al te vaak het onderspit delven wanneer ze worden afgewogen ten aanzien van andere maatschappelijke belangen.

Mijn doctoraatsthesis gaat na welke nieuwe sleutelelementen in de rechtsorde kunnen worden geïntroduceerd om de positie van dieren en hun welzijn in belangenafwegingen te verbeteren. Hiervoor werkte ik op verschillende niveaus (nationaal, regionaal en internationaal) en staan interdisciplinaire inzichten uit het grondwettelijk recht, het milieurecht en de mensenrechten centraal. Hierbij wordt niet enkel gekeken naar dierenwelzijn. Ook de filosofische en juridische discussie omtrent dierenrechten wordt onder de loep genomen.

Dieren in de grondwet?

Mijn onderzoek behandelt een uiterst actueel onderwerp aangezien eind januari 2023 opnieuw een wetsvoorstel werd ingediend ter herziening van de Belgische grondwet met oog op het invoeren van dierenwelzijn. Het incorporeren van dieren in de Grondwet is ook één van de drie grote thema’s die in het proefschrift terug te vinden is. De Belgische casus wordt er onder meer besproken waarbij talrijke alternatieven werden onderzocht en naast elkaar afgewogen. Rechtsvergelijkend onderzoek van de Duitse dierenwelzijnsstaatdoelstelling diende hierbij onder meer als leidraad.

Sustainable development goals als instrument voor meer dierenwelzijn

Niet enkel het nationaal niveau komt aan bod, maar er wordt ook uitgezoomd naar het internationaal niveau. Ook hier zien we een toenemende aandacht voor dierenwelzijn, maar ook hier ontbreekt vooralsnog concrete juridische verankering. Desalniettemin klinkt ook op internationaal niveau de roep steeds luider. In 2018 werd zo een ontwerp geïntroduceerd voor een ‘United Nations Convention on Animal Health and Protection (UNCAHP)’. Dit proefschrift gaat na hoe op internationaal niveau dit hiaat zou kunnen worden geremedieerd. Hiervoor onderzocht ik de piste van duurzame ontwikkeling als internationale toegangspoort voor dierenwelzijn.

In tegenstelling tot dierenwelzijn, is duurzame ontwikkeling immers sterk verankerd in zowel niet-bindende als bindende internationale rechtsinstrumenten, wat bevorderlijk zou zijn voor de internationale juridische zichtbaarheid van dierenwelzijn. Dat dierenwelzijn idealiter in duurzame ontwikkeling wordt geïntegreerd werd reeds benadrukt door het vierjaarlijks rapport van de Verenigde Naties over de zeventien duurzame ontwikkelingsdoelstellingen (sustainable development goals – SDG’s) dat in 2019 verscheen.

In tegenstelling tot dierenwelzijn, is duurzame ontwikkeling sterk verankerd in zowel niet-bindende als bindende internationale rechtsinstrumenten, wat bevorderlijk is voor de juridische zichtbaarheid van dierenwelzijn

Dierenwelzijn werd naar voor geschoven als dé ‘missing link’ om de SDG’s nog meer tot hun recht te laten komen. Op dit resultaat werd verder gebouwd om te onderzoeken hoe juist juridisch vorm kan worden gegeven aan de integratie van dierenwelzijn in het concept en het instrumentarium van duurzame ontwikkeling. De integratie dierenwelzijn-duurzame ontwikkeling heeft trouwens recent ook geleid tot de ‘UNEP Resolution on the animal welfare-environment-sustainable development nexus’. Het gaat weliswaar om soft law, maar het is niettemin een mijlpaal voor dierenwelzijn dat voor de allereerste keer op zo’n hoog niveau in de internationale politieke agenda komt te staan. Het vormt bovendien een opening en heeft ook het potentieel om de daadwerkelijke totstandkoming van een bindend instrument te versnellen.

Fundamentele dierenrechten?

Tot slot het derde thema, dit van de fundamentele dierenrechten, dat ik vooral op het regionale niveau heb geanalyseerd. Het gaat hier om een geheel ander conceptueel en normatief kader dan wat het geval is bij dierenwelzijn. In het bijzonder heb ik de proef op de som genomen van hoe dierenrechten in het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens zouden kunnen worden opgenomen. Dit onderdeel geeft een inkijk in welke rechten, welke dieren, welke juridisch-technische aanknopingspunten, de ethische debatten, mogelijke valkuilen, … Het conundrum van dierenrechten komt alsmaar vaker op de voorgrond en was in februari 2022 nog het onderwerp van een referendum in het Zwitserse Bazel. Daar moesten inwoners zich uitspreken in hoeverre ze voorstander waren voor het toekennen van het recht op leven en fysieke en psychische integriteit aan primaten.

In een wereld waar het antropocentrisch (juridisch) denkkader steeds meer onder vuur ligt en waar wordt gestreefd naar ecocentrische harmonie, mogen ook het dier, dierenwelzijn en dierenrechten niet ontbreken. Zoals een wereldbefaamd jurist ooit zei: “The greatness of a nation and its moral progress can be judged by the way its animals are treated” (Mahatma Gandhi).

Dr. Elien Verniers verdedigde onder (co-)promotorschap van Prof. Van Hoorick en Prof. Schoukens op 14 oktober 2022 haar doctoraat ‘Towards new legal instruments for animal welfare’. Ze is momenteel postdoctoraal onderzoeker aan de faculteit rechten van de UGent. Haar (Engelstalig) doctoraat kan hier worden geraadpleegd: https://lib.ugent.be/. Voor haar doctoraatsonderzoek won ze de 2022 vdk bank prijs voor duurzame ontwikkeling.

LEES OOK: Een dier is geen voorwerp, geen persoon, maar een waardig wezen