Fooien komen niet altijd aan de werknemer toe

De Morgen, vrijdag 26 augustus 2016, p.6

Naar wie gaan de fooien?

In België dan. Bestaan daaromtrent wettelijke voorschriften?

Voor het beantwoorden van de vraag of een werkgever een verdeling mag opleggen van de fooien die zijn werknemers ontvangen, is de Loonbeschermingswet de belangrijkste wettelijke bron. Inderdaad, daarbuiten laat het arbeidsrecht alles wat de loonvorming betreft, over aan wat werkgever en werknemer overeenkomen of wat het gebruik daarover zegt, de collectieve arbeidsovereenkomsten natuurlijk niet te na gesproken.

Dat betekent dat de partijen bij een arbeidsovereenkomst uitdrukkelijk of stilzwijgend kunnen overeenkomen of dat het arbeidsreglement kan opleggen dat

• het de werknemer verboden is fooien te vragen of in ontvangst te nemen,
• de werknemer gehouden is de fooien die hij ontvangt, aan de werkgever te bezorgen die ze dan volgens een bepaalde formule onder de werknemers of een groep werknemers zal verdelen (een bussysteem, tronc in het Frans).

Het is zelfs mogelijk te bepalen dat alle fooien worden afgestaan aan de werkgever, die ze integraal voor zich mag behouden.

En de Loonbeschermingswet?

De Loonbeschermingswet verbiedt de werkgever toch, in zijn artikel 3, de vrijheid van de werknemer om naar goeddunken over zijn loon te beschikken, op enigerlei wijze te beperken? Een bussysteem bv. is toch een dergelijke beperking?

Zonder de minste twijfel. Maar artikel 3 van de Loonbeschermingswet is maar van toepassing op fooien in de mate dat die loon zijn in de zin van artikel 2 van die wet. Fooien en bedieningsgeld (“service”) zijn maar in het begrip loon van die bepaling begrepen, in zoverre de werknemer daarop “recht heeft ingevolge zijn dienstbetrekking of krachtens het gebruik” (art. 2, eerste lid, 2°, Loonbeschermingswet).

Als de partijen overeengekomen zijn of het arbeidsreglement bepaalt dat de fooien die de werknemers ontvangen, moeten worden samengebracht en verdeeld of dat zij aan de werkgever toekomen, dan heeft de werknemer geen recht op het onverdeelde bedrag daarvan of daarop zelfs helemaal geen recht.

Het recht op loon dan maar?

Zijn dergelijke praktijken dan niet in strijd met het recht op loon van de werknemer? Een tegenprestatie van arbeid is toch loon in de algemene arbeidsrechtelijke betekenis van het woord en een werknemer heeft toch per definitie recht op die tegenprestatie, op dat loon?

Jawel, maar vooreerst zijn fooien, die niet door de werkgever worden betaald, maar door klanten worden gegeven, geen loon in de algemene arbeidsrechtelijke betekenis van die term omdat de klant geen fooi of bedieningsgeld geeft als tegenprestatie voor arbeid die de ontvanger van de fooi heeft verricht in de uitvoering van de arbeidsovereenkomst, waaraan de klant overigens volledig vreemd is.

Bovendien, een werknemer heeft inderdaad “per definitie” recht op wat de tegenprestatie is van arbeid verricht ter uitvoering van de arbeidsovereenkomst, maar enkel als hij op die tegenprestatie aanspraak kan maken. Als de arbeidsovereenkomst of het arbeidsreglement hem die aanspraak geheel of gedeeltelijk ontzegt (en er is geen cao die de zaken anders regelt), heeft de werknemer natuurlijk ook geen recht. Zo ook geeft het feit dat een werknemer een premie ontvangt die tegenprestatie is van arbeid, hem zonder enige bepaling in die zin geen recht op een volgende premie, al is de toegekende premie tegenprestatie van arbeid en heeft de werknemer dus recht op die toegekende premie.

OK. Maar het gebruik zal de zaak dan toch wel redden.

Het gebruik kan inderdaad een werknemer recht geven, wat men bv. zou kunnen aannemen m.b.t. bedieningsgeld in de horeca. Maar de arbeidsovereenkomst en het arbeidsreglement primeren op een gebruik (art. 51 CAO-wet) en kunnen het recht dat een gebruik creëert, dan ook uitschakelen.

Conclusie

Een werkgever kan zijn werknemers verplichten de fooien die zij ontvangen in een te verdelen pot te stoppen of hun die zelfs volledig ontnemen. Maar hij moet dat dan in de arbeidsovereenkomst bedingen of in het arbeidsreglement plaatsen. Zo niet kunnen de werknemers wellicht op grond van een gebruik eisen de fooien die zij ontvangen, integraal voor zich te behouden.

Meer lezen?