Onderstaand artikel van Jeff Keustermans – Advocaat balie Brussel en New York en oprichter van SERVO Helder Groeien en ervaringsdeskundige in stress en burn-out – verscheen eerder in Today’s Lawyer, nr. 2022/2. Interesse in het volledige nummer? Raadpleeg de abonnementsvoorwaarden!

We gaan er vaak van uit dat de hoeveelheid stress die we ervaren afhangt van omstandigheden buiten ons: te lang te veel werk, bottlenecks op het werk en/of in het privéleven, onredelijke vragen van cliënten of van oudere kantoorgenoten of vennoten. Gedeeltelijk is dat ongetwijfeld zo. Een kantoor of carrière uitbouwen, gezinsuitbreiding, een woonst verwerven, de wereld verkennen, vrienden zien, sporten, genieten, sparen voor later … groeien of zelfs de status quo behouden, staat vaak haaks op het weigeren van werk. Andere maatregelen binnen een organisatie, zoals het aanwerven van extra medewerkers, is dan weer een werk van lange adem.

Terwijl jongere medewerkers zich afvragen of boven hun hoofden niet anders kan worden beslist (en soms is dat inderdaad voor verbetering vatbaar), vraagt ook de patroon of de advocaat-vennoot zich af waarom cliënten het werk niet beter gespreid aanleveren. Voor een medewerker is leren werken en leven met druk van binnen het kantoor een leerschool om later te leren omgaan met de druk van buiten het kantoor. Die druk is inherent aan de praktijk van elke jurist. Een medewerker kan menen dat werk weigeren ‘aan de top’ vlotter mogelijk is dan hij/zij zelf binnen het kantoor het werk kan weigeren, doch dat is in realiteit niet echt zo. Hoe groter de organisatie, hoe groter de risico’s wanneer er een keer te weinig werk is. En ook die medewerker wil dan zijn of haar job niet verliezen. Daardoor ontstaat bij het management van een kantoor de begrijpelijke neiging te zorgen voor een buffer: liever te veel dan te weinig. Wanneer men grote inspanningen heeft geleverd om te groeien, is het niet evident om de soms overvloedige vruchten daarvan af te wijzen … hetzelfde geldt trouwens voor elke individuele medewerker.

Het is evident dat een deel van het welzijn van een organisatie wel bepaald wordt door management van de hoeveelheid werk. Het weigeren van zinloze deadlines en van het ‘dossier te veel’, het tijdig aanwerven van voldoende krachten, het goed communiceren over verwachtingen en noodwendigheden, etc. draagt bij tot welzijn. Daarom verdienen dergelijke aspecten meer aandacht dan meestal het geval is. Alle stakeholders hebben hierbij belang. In zijn boek ‘The Happiness Advantage’ legt Shawn Achor, die onderzoek verrichtte aan Harvard University, uit hoe geluk en welzijn bijdragen tot succes in leven en werk.

Aan de faculteit psychologie (KUL) leerde ik tijdens de colleges gezondheidspsychologie dat je gelukkig(er) bent op het werk als drie factoren voldoende aandacht krijgen: (1) competentie, (2) betrokkenheid en (3) autonomie. Hoe kan een kantoor ervoor zorgen dat de organisatie hoger scoort op deze domeinen?

1. Competentie in de job kan worden verhoogd op diverse manieren. De voor de hand liggende wijze is door te voorzien in voldoende en voortdurende opleiding en training. Men kan niet verwachten dat een pas afgestudeerde jurist reeds over de vereiste competentie beschikt om zijn job voluit te doen. Competentie neemt af wanneer men medewerkers laat werken in domeinen waarvoor ze onvoldoende onderlegd zijn, wanneer men verwacht dat ze (onmiddellijk) van alle markten thuis zijn. Een opdracht buiten het veld van de specialisatie kan tijdelijk, doch indien men te vaak moet werken in domeinen waarvan men voelt er niet de gewenste competentie voor te hebben, leidt dat niet langer tot voldoening in het werk. Het welzijn neemt dan af.
2. Betrokkenheid wordt verhoogd door betere communicatie over de organisatie van het werk, de doelstellingen en evoluties, met bijhorend overleg en zo veel als mogelijk inspraak. Ook de nodige tijd voor teambuilding werkt betrokkenheid in de hand. Werken aan betrokkenheid is geen tijdverlies, maar een erg rendabele investering. Ook om verloop van medewerkers tegen te gaan.
3. Autonomie heeft te maken met het hebben van vrijheid en keuze bij de uitoefening van taken: wat doe ik eerst, waar en wanneer werk ik, …? Zinloze deadlines en beperkingen verlagen de autonomie en nemen een deel van het welzijn weg, meestal zonder meerwaarde te creëren.

Uit recent Gallup-onderzoek blijkt dat getalenteerde medewerkers vlot van werk veranderen naar plaatsen die op een authentieke manier begaan zijn met hun welzijn (zie ‘Wil je dat toptalent blijft en komt? Zet dan in op welzijn!’ in Today’s Lawyer, jaargang 7 nr. 4, blz. 11). Daarom zijn bovenstaande elementen belangrijk wanneer de bekommernis met het welzijn van een team en organisatie oprecht is. Maar zelfs wanneer deze aspecten aandacht krijgen, blijft de uitdaging om gelukkig te zijn in ons werk en leven nog behoorlijk groot.

Omdat onze invloed op uiterlijke omstandigheden altijd beperkt is, zijn onze capaciteiten om optimaal om te gaan met wat buiten onze controle ligt minstens even belangrijk.

De meeste juristen hebben nooit expliciet geleerd hoe optimaal om te gaan met stress. Bij mij gaf dat aanleiding tot vlotte periodes in mijn carrière, maar ook tot enkele moeilijkere periodes. De laatste moeilijke periode leidde tot mijn burn-out, nu vijf jaar geleden. De toegenomen drukte en snelheid in het beroepsleven in de 21ste eeuw vormt mee de basis voor uitgebreid wetenschappelijk onderzoek met betrekking tot omgaan met stress. Deze kennis sijpelt evenwel maar heel traag door naar een beroepsgroep die er grote nood aan heeft. Volgens recent onderzoek van de International Bar Association scoren praktiserende juristen in het algemeen slechts 51 op 100 qua welzijn. Dat cijfer is alarmerend, nu de doorsnee bevolking (vaak in moeilijkere materiële omstandigheden) een score haalt van 75 op 100.

Uit mijn persoonlijke ervaring blijkt dat hoog scoren op competentie, betrokkenheid en autonomie niet volstaan om gedurende een lange carrière voldoende welzijn te blijven ervaren in een uitdagende juridische job. Ik heb immers in 2007 ons advocatenkantoor in Brussel mee opgericht: qua betrokkenheid kan dat tellen. Als hoofd van een eigen afdeling ‘Intellectuele rechten, ITC en mediarecht’ had ik ook zeer ruime autonomie. En na diverse boeken en een 50-tal artikelen in die rechtsdomeinen durf ik zeggen dat ik uitermate competent was (en nog steeds ben).

De meest succesvolle mensen gebruiken minder wilskracht dan anderen, maar maken integendeel gebruik van de kracht van hun onbewuste brein om quasi automatisch goede gewoonten toe te passen. (Prof. John Bargh, Yale University)

De uitwendige omstandigheden optimaliseren volstaat niet om stress efficiënt te managen. In de aanloop van mijn burn-out had ik een stapel zelfhulpboeken gelezen en een heel alfabet aan ‘tips’ die ik probeerde toe te passen (Ademen, Bewegen, Concentreren, Delegeren …). Het is evenwel pas na een vierdaagse training bij Ander Leven (www.anderleven.nl) dat ik alle ‘tools’ verwierf om met competentie, betrokkenheid én autonomie al mijn energie terug te winnen. Zo kon ik weer volop werken als advocaat.

De principes en inzichten die ik vandaag toepas, kende ik grotendeels reeds in de aanloop van mijn blokkering. Het verschil is de kracht waarmee ik die toepas door de technieken die ik heb verworven door specifieke oefeningen aan te leren. Via de kracht van het onbewuste brein leerde ik voor het juridische beroep handige inzichten en principes tot automatismen te maken, zodat het een gewoonte werd met de juiste attitude te leven en te werken.

Professor Gabriele Oettingen (N.Y.U. en Universität Hamburg) stelt in haar boek “Rethinking Positive Thinking”: “We’re used to exerting conscious effort to achieve our goals – to push hard, to strive. There is nothing wrong, of course with doing that. But as participants in our experiments will tell you, you can accomplish so much more, direct your energies better, and pursue what really matters to you and what you realistically can achieve by moving beyond the conscious and the rational.” Professor John Bargh (Yale University) legt in zijn boek ‘Before You Know It: The Unconscious Reasons We Do What We Do’ uit dat de meest succesvolle mensen minder wilskracht gebruiken dan anderen, maar integendeel gebruik maken van de kracht van hun onbewuste brein om quasi automatisch goede gewoonten toe te passen.

Zo gaat er een nieuwe wereld open en wordt men veel minder afhankelijk van de uitwendige uitdagingen die inherent zijn aan een boeiend beroep. Door te leren onze stress te managen worden we meer efficiënt. Dat laat toe om met minder stress een hogere productiviteit te bereiken, samen met een hoger welzijn en geluk. Dat leidt dan tot (nog) meer succes in ons werk en leven. Om te leren onbewust energieverlies te stoppen en de beschikbare energie optimaal aan te wenden is maar één andere “succescapaciteit” vereist: de bereidheid levenslang te leren.

In zijn “No-nonsense meditatieboek” vertelt Professor Dr. Steven Laureys dat we ons voorgeprogrammeerde brein kunnen veranderen, trainen en herprogrammeren (p. 29): ‘Want in tegenstelling tot wat men lang heeft gedacht, zijn je hersenen wel degelijk continu in verandering’ (p. 52).

Doctor in de psychologie Elke Geraert schrijft in haar boek “Authentieke intelligentie” dat ieder van ons beschikt over de mentale kracht om zijn/haar leven een nieuwe wending te geven of zelfs de breininstellingen te wijzigen. “Eens je weet welke richting je uit wil (je zit dan in de driver’s seat), is herprogrammeren vooral een kwestie van volhouden en gemotiveerd blijven.” (p. 46)

Ook volgens Professor Laureys mag je je eigen parcours uitstippelen en je eigen weg zoeken (p. 33). ‘Meditatie is als sport, maar dan voor je hersenen’ (p. 36). Je lichaam verzorgen leidt tot betere prestaties. Hetzelfde geldt natuurlijk voor je geest. Doctor Laureys stelt dat elke dag een paar minuten je hersenen trainen beter is dan niets (p. 33 en 207). Er bestaan veel soorten oefeningen, waarvan de ene al vlotter toepasbaar is in het juridische beroep dan de andere.

Doctor in de psychologie Séverine Van de Voorde geeft in haar recente boek ‘Van stress naar veerkracht’ talrijke tips en concrete oefeningen die onder meer gebruik maken van de kracht van het onbewuste brein. Naast ademhalingsoefeningen legt ze uit hoe men kan werken met behulpzame affirmaties om een onderstroom aan latente en negatieve stress om te buigen.

Tal van nuttige oefeningen kan men ook vinden in het nieuwste boek van Professor Steven Laureys, namelijk ‘Het no-nonsense meditatie oefenboek’ (Borgerhoff & Lamberights, 2021, 128 blz).

Zolang men zulke oefeningen niet in de vingers heeft, is inzetten op meer competentie, betrokkenheid en autonomie een erg zinvolle eerste stap in de richting van meer welzijn in elke organisatie.

Jeff Keustermans

Jeff Keustermans is advocaat en ervaringsdeskundige op het gebied van burn-out en stressvermijding. Hij vertelt hoe u en uw team zich hiertegen kunt wapenen met allerlei oefeningen, waarbij hij zich specifiek richt op al wie actief is in een juridisch beroep.

Speciaal voor KnopsPublishing ontwikkelde hij een opleidingenreeks voor notarissen en notarieel medewerkers.