Voor een centrumrechtse federale regering heeft Bart De Wever uitstekende kaarten, maar voor een staatshervorming lijkt de puzzel moeilijker te liggen. Maar nu het stof van de verkiezingsuitslag is neergedaald, tekenen zich wel een aantal mogelijkheden af.

De eerste analyses van de verkiezingsuitslag maken duidelijk dat een Arizonacoalitie op federaal niveau met de N-VA, CD&V, Vooruit, de MR en Les Engagés het meest voor de hand ligt. Zo’n regering heeft een meerderheid in het parlement, maar niet de tweederdemeerderheid die noodzakelijk is om een staatshervorming – het ultieme doel van Bart De Wever en zijn N-VA – te realiseren. Daarvoor is de PS in elk scenario noodzakelijk.

Dat is een stevige rem op de ambities van De Wever, des te meer omdat de PS maandag heeft aangekondigd voor de oppositie te kiezen. Een staatshervorming onder federale regeringspartijen is zo uitgesloten.

PS mee in bad

De Wever moet met andere woorden op zoek naar een manier om zijn nemesis, de PS, aan de communautaire onderhandelingstafel te krijgen. In dat opzicht lijkt één nuance op de oppositiekuur van de PS cruciaal: voorzitter Paul Magnette en de Brusselse sterkhouder Ahmed Laaouej sluiten niet uit dat de PS alsnog in de Brusselse regering stapt. In Brussel hield de partij behoorlijk stand en beschikt ze over een goede onderhandelingspositie om haar stempel op de volgende regering te kunnen drukken.

Als de PS inderdaad toetreedt tot de Brusselse regering, biedt dat de N-VA paradoxaal genoeg een opening voor een communautaire onderhandeling. De federale regering kan namelijk in haar regeerakkoord afspreken een dialoog tussen de deelstaten op te starten, waarin een aantal institutionele thema’s worden besproken.

Zo’n dialoog “van gemeenschap tot gemeenschap” met de federale regering als motor werd eerder al door de regering-Dehaene I georganiseerd en mondde uit in de vierde staatshervorming. In zo’n dialoog, die nogal confederaal aanvoelt, zou anno 2024 ook Brussel en zo ook de PS mee in bad worden getrokken. Zo belandt de N-VA alsnog bij een communautaire onderhandeling met zicht op een tweederdemeerderheid.

Als premier zou De Wever bovendien meester kunnen blijven over de agenda en uitzicht blijven houden op een zevende staatshervorming. Een garantie op succes is dat zeker niet, maar een ander pad naar een volwaardige staatshervorming met een tweederdemeerderheid lijkt een illusie.

Ontdubbelen

In afwachting van een groot akkoord tussen de deelstaten, kan de N-VA in een Arizonacoalitie al onmiddellijk institutionele stappen zetten door een 'bicefaal' of 'tricefaal' beleid te voeren. Via die techniek voert de federale regering een ander beleid in Vlaanderen, in Wallonië en in Brussel zonder dat de bevoegdheden zelf worden gesplitst. Dat kan bij gewone meerderheid, maar een volgende regering kan het ook bij gewone meerderheid terugdraaien.

De mogelijkheden van die piste, die de PS en de N-VA in de zomer van 2020 al eens verkenden, zijn bovendien begrensd: federale instellingen kunnen weliswaar worden ontdubbeld in een Vlaamse en een Franstalige instelling, maar het invoeren van andere rechten en plichten voor Vlamingen en Franstaligen is juridisch verre van evident. Confederalisme kan via een bicefaal beleid in elk geval niet worden ingevoerd.

Als de onderhandelingen met de MR over zo’n bicefaal beleid zouden stranden, kan De Wever beslissen alsnog PS-voorzitter Magnette op te bellen. De ‘bubbel van vijf’ uit de zomer van 2020 met de N-VA, CD&V, Vooruit, de PS en Les Engagés beschikt dit keer wel over een meerderheid om zonder de liberalen zo’n bicefaal beleid te kunnen voeren. De Wever kan dus kiezen: bicefaal over links of bicefaal over rechts. Dat biedt een comfortabele onderhandelingspositie.

De voorgestelde pistes zijn politiek geen eitje. Maar de kaarten liggen voor de N-VA beter dan verwacht: elke peiling voorspelde dat voor een tweederdemeerderheid ook de groenen nodig zouden zijn. De kiezer besliste daar anders over. Sinds zondag bestaan levensvatbare paden die De Wever dicht bij zijn langverwachte staatshervorming kunnen brengen, maar dan zal hij opnieuw boven zichzelf moeten uitstijgen. Ad astra per aspera, als het ware.

Quinten Jacobs, advocaat Eubelius en praktijksassistent KULeuven

Dit opiniestuk verscheen eerder in De Tijd op 11 juni 2024.