Vandaag staakt het onderwijs, maar gelijktijdig voeren ook (voornamelijk Franstalige) magistraten acties. Ze zijn van oordeel dat justitie “haar fundamentele opdrachten” niet meer kan vervullen. En, zo staat het in het eisenpakket, het is op 66 dagen van de parlementsverkiezingen “hoogdringend” om alarm te slaan.

Natuurlijk stelt enkel een misvormd advocaat zich de vraag of het woensdag wel 66 dagen voor de verkiezingen is en het niet eerder om 67 dagen gaat. In ieder geval leven we op de dag van de betogingen al 7.018 dagen in de 21^ste eeuw. Het is misschien niet slecht dat de actievoerders dat ook in gedachten houden.

De Orde van Vlaamse Balies zal niet mee opstappen in betogingen. Maar er mag geen misverstand over bestaan: de Orde van Vlaamse Balies is een groot pleitbezorger voor een verbetering van de rechtsstaat. En ja, er zijn op dit ogenblik prangende problemen bij justitie. De vraag is natuurlijk of de eisen van de actievoerende magistraten wel zo onschuldig zijn als ze op het eerste gezicht lijken.

Niemand kan de vraag naar een meer toegankelijke justitie afwijzen. Uit het laatste rapport van de Raad van Europa blijkt dat België € 82,30 per inwoner besteedt aan justitie. Ter vergelijking: in Nederland is dat € 119,20, in Duitsland € 121,90 en in Luxemburg zelfs € 157,30. De rechtsbedeling is in ons land al jarenlang een zorgenkind, met verpauperde gebouwen en met tonnen papier en structurele onderfinanciering.

Terecht willen de magistraten dat er minder financiële drempels zijn voor wie naar de rechter stapt. In een zelfde beweging wordt meteen ook gevraagd dat er niet wordt nagedacht over de “geografische nabijheid” van de gerechtsgebouwen. Dat lijkt codetaal voor  het afwijzen van  iedere vorm van efficiëntere organisatie van justitie.

De actievoerders willen ook dat de “vastgelegde personeelsbezettingen in acht genomen worden”. Er worden al meer dan 15 jaar achterhoedegevechten gevoerd over de simpele vraag hoe hard magistraten werken. Al jaren probeert men de werklast te meten, maar men slaagt daar niet in en als er cijfers zijn, wordt er niet consequent naar gehandeld. Zo is er al aangetoond dat bepaalde parketten onderbemand zijn (na vergelijking met de werklast elders), maar dat geeft geen aanleiding tot verschuivingen. De eis om alles bij het oude te laten, getuigt dus van een zeer conservatieve houding die een modernisering van justitie niet ten goede komt.

Overigens kan het meten van de werklast niet zo moeilijk zijn wanneer artificiële intelligentie binnen justitie zijn intrede mag doen. Het volstaat om de databank met vonnissen en arresten in open source publiek te maken en met een eenvoudig algoritme kan meteen worden nagegaan hoe hard iedere magistraat werkt.

De actievoerders willen trouwens een “geïntegreerd informaticasysteem” voor justitie. Wie kan daar tegen zijn? Ze eisen een duidelijk wettelijk kader en een financiering door de overheid. De bestaande wetten zijn echter helder. Het schoentje wringt elders, omdat de advocatuur, het notariaat en de gerechtsdeurwaarders door de wetgever zijn aangeduid om onderdelen van justitie te digitaliseren. Dankzij de advocatuur worden nu faillissementen digitaal afgehandeld en kan in elk politiekantoor via een door de balie ontwikkelde databank onmiddellijk een advocaat worden opgeroepen, zoals de wet voorschrijft. Willen de actievoerende magistraten die systemen dan nationaliseren of hebben ze problemen met de inhaalbeweging die nu plaatsvindt om van justitie ook een modern werkende overheidsdienst te maken?

Het eisenplatform vraagt ook “beheerautonomie van de rechterlijke macht”. Er zijn al jaren onderhandelingen bezig tussen de minister van justitie en de vertegenwoordigers van de magistratuur (het college van de zetel en het college van het openbaar ministerie). Er zijn afspraken gemaakt over hoe de magistraten zelf hun budget zullen beheren. Waarom worden die protocollen niet openbaar gemaakt, zodat ook de samenleving weet wat er is afgesproken en wat de problemen zijn? Rechters moeten in alle onafhankelijkheid in individuele zaken recht kunnen spreken. Wanneer ze echter ook volledig onafhankelijk hun werkingsmiddelen willen beheren, zullen ze voor dat laatste punt verantwoording moeten afleggen. Ook dat is democratie.

De actievoerende magistraten vragen terecht aandacht voor kwaliteitsvolle beslissingen, maar verlangt een rechtsstaat ook niet dat er binnen een redelijke termijn recht wordt gesproken?

De eisen van de actievoerders bekken goed. Het zou echter een fout signaal zijn indien met geloof in de rechtsstaat vooral de stilstand wordt bedoeld. Justitie moet grondige wijzigingen ondergaan, wil ze nog haar essentiële rol kunnen blijven spelen. Dat zal aanpassingen vragen van iedereen, dus ook van magistraten.

Hugo LAMON

Mr. Hugo LAMON is advocaat aan de balie Limburg en bestuurder en woordvoerder van de Orde van Vlaamse Balies. Iedere woensdag maakt hij op Jubel een persoonlijke beschouwing over justitie.

In de onderstaande videoboodschap van mr. Lamon kadert hij de column van deze week, en nodigt daarbij alle belangstellenden uit tot verdere reflectie en maatschappelijk debat.