Wie de afgelopen weken de krant opensloeg, zal mogelijk bekend zijn met de term ‘persoonsvolgende budgetten’ (PVB). De publieke verontwaardiging was groot toen bleek dat duizenden personen met een handicap hun budget verminderd zagen, sommigen tot zelfs minder dan de helft, als gevolg van een besparing door de Vlaamse regering. Verschillende gedupeerden trokken naar de arbeidsrechtbank, en ook voor de Raad van State werd een procedure ingeleid.

Een budget voor zorg en ondersteuning

Het idee achter de persoonsvolgende budgetten is eigenlijk heel eenvoudig: mensen krijgen een budget op maat waarmee zij de nodige zorg en ondersteuning kunnen inkopen. Op zich een goede zaak, ware het niet dat de rechthebbenden eerst jarenlang op een wachtlijst belanden. Ongeveer 17.000 mensen kunnen op dit moment nog niet beschikken over het budget dat hen werd toegekend. Een structurele onderfinanciering ligt aan de basis van dit probleem, dat overigens al bestond vóór de invoering van de persoonsvolgende budgetten in 2017.

Het idee achter de persoonsvolgende budgetten is eigenlijk heel eenvoudig: mensen krijgen een budget op maat waarmee zij de nodige zorg en ondersteuning kunnen inkopen.

Om in aanmerking te komen voor een PVB moeten de aanvragers een intensieve procedure doorlopen. Daarbij wordt hun zorg- en ondersteuningsnood objectief vastgesteld. Vervolgens worden zij ingedeeld in een budgetcategorie en prioriteitengroep, waarna ze een definitieve beslissing tot toekenning van het PVB ontvangen.[1] En dan begint het wachten…

Duizenden gerechtigden bleken echter te wachten op iets dat nooit zou komen. De teleurstelling was enorm toen zij in de brief van het VAPH[2] lazen dat hun budget plots was verminderd. Des te meer daar de budgetten sowieso al veel te krap zijn.

Besparen op kwetsbare personen

Duizenden personen met een handicap werden het slachtoffer van de zogenaamde actualisering.[3] Deze besparingsoperatie onder het mom van gelijke berechtiging betekende in de realiteit een structurele vermindering van de budgetten. Slechts een kleine groep ging erop vooruit.[4]

Voor sommige gerechtigden, zoals voor Luc, liep het verlies op tot wel duizenden euro’s per jaar: “Toen ik op de verhoging van mijn budget wachtte, kon ik geen ondersteuning betalen in de namiddag. Het gevolg was dat ik urenlang niet naar de wc kon gaan of kon drinken”, aldus Luc.

Schending van de fundamentele rechten

Verschillende arbeidsrechtbanken besloten reeds dat de actualisering het recht op een menswaardig bestaan (art. 23 van de Grondwet) alsook het eigendomsrecht (art. 1 Eerste Protocol bij het EVRM) schendt. Het kwestieuze besluit van de Vlaamse regering werd in deze zaken buiten beschouwing gelaten en het VAPH werd veroordeeld tot betaling van het oorspronkelijk toegekende budget.

Duizenden personen met een handicap werden het slachtoffer van de zogenaamde actualisering. Deze besparingsoperatie onder het mom van gelijke berechtiging betekende in de realiteit een structurele vermindering van de budgetten.

Daarnaast trokken tien gedupeerden samen met GRIP vzw naar de Raad van State om het actualiseringsbesluit aan te vechten. In dit dossier gaf de auditeur een advies in het voordeel van de verzoekers. Zij stelde vast dat de Vlaamse regering op geen enkele manier aannemelijk maakt hoe de actualisering zou kunnen leiden tot een gelijke berechtiging van een grotere groep of tot een snellere terbeschikkingstelling. Volgens de auditeur schendt de actualisering daarom het recht op een menswaardig leven. De Raad van State zelf zal zich dit najaar over het dossier buigen.

Proefdieren in het lab van de overheid: leven met een half budget?

Als klap op de vuurpijl volgde eind 2022 een nieuw besluit van de Vlaamse regering.[5] Als gevolg hiervan zien de langst wachtenden in prioriteitengroep twee zich na vijf of zes jaar wachten plots verwikkeld in een “experiment”. 1.100 mensen krijgen voorlopig slechts de helft van hun budget. De meest oplettenden onder hen stelden vast dat ze eigenlijk mínder dan de helft zouden krijgen, want ook de actualisering wordt op hun budget toegepast. Het “experiment”, dat in latere communicatie werd omgedoopt tot “project”, tracht via een onderzoek na te gaan of personen met een handicap hun hoogste noden kunnen lenigen met een half budget.

De PVB-gerechtigden worden zo omgedoopt tot proefdieren in het lab van de overheid. Kunnen deze mensen ook leven met de helft van hun budget? Nochtans werd reeds jaren eerder via een intensieve procedure vastgelegd hoe hoog het budget zou moeten zijn om aan hun zorg- en ondersteuningsnood te voldoen.

De PVB-gerechtigden worden zo omgedoopt tot proefdieren in het lab van de overheid. Kunnen deze mensen ook leven met de helft van hun budget?

“Uiteindelijk hebben wij zes jaar en twee maanden in een wachtzaal gezeten. Zonder volgnummertje, niet wetende wanneer wij aan de beurt zouden zijn. Maar de langverwachte brief bleek een vergiftigd geschenk. Zelfs met een volledig budget moet je al geen overdreven ondersteuning verwachten, laat staan met slechts de helft”, legde Julienne uit aan de arbeidsrechtbank toen de zaak van haar zoon werd behandeld.

In totaal stapten negentien mensen naar verschillende arbeidsrechtbanken om het experiment aan te vechten. Zij werpen op dat het experiment strijdig is met een handvol hogere rechtsnormen. Zo schendt het besluit van de Vlaamse regering niet alleen het recht op een menswaardig leven en het eigendomsrecht, maar ook het PVF-decreet van 25 april 2014, dat de grondslag vormt voor de persoonsvolgende budgetten, en het Bestuursdecreet van 7 december 2018, dat de voorwaarden bepaalt waaraan alle experimentele regelgeving moet voldoen. Het experiment is dus onwettig én ongrondwettig, en moet daarom buiten beschouwing worden gelaten.

Door de grote ophef over het experiment moest minister Crevits[6] zich al meermaals verantwoorden in de Commissie voor Welzijn, Volksgezondheid, Gezin en Armoedebestrijding. Mensen krijgen toch ook geen half pensioen of een halve ziekte-uitkering? Toch blijft de Vlaamse regering haar beleid halsstarrig verdedigen. Intussen zet de juridische strijd zich voort, en in het najaar worden de eerste uitspraken verwacht.

De moeilijke weg naar volledige inclusie

Hoewel de drempels tot justitie enorm zijn voor personen met een handicap, vonden verschillende onder hen de voorbije maanden toch de weg naar de rechtbank. Zij vinden het terecht onbegrijpelijk dat net op hén moet worden bespaard en dat de Vlaamse regering hun rechten structureel afbouwt. Is dit waar we als samenleving naartoe willen gaan?

Indien op de juiste manier aangewend, kunnen de persoonsvolgende budgetten een katalysator vormen voor het grondwettelijk gewaarborgde recht op inclusie in de maatschappij. Misschien wordt het dus tijd dat ons “warme Vlaanderen” personen met een handicap niet langer in de kou laat staan.

Lies Michielsen en Timo Lehaen zijn advocaten bij PROGRESS Lawyers Network. Zij verdedigen verschillende personen met een handicap in procedures voor de arbeidsrechtbank en treden op voor GRIP vzw in de procedure bij de Raad van State.

Zie van dezelfde auteur ook Slachtofferstatuut ‘mensenhandel’ vaak een lege doos met loze beloften

Referenties

[1]De budgetcategorie bepaalt de hoogte van het budget in functie van de zorg- en ondersteuningsnood. Daarnaast zijn er drie prioriteitengroepen. De meest dringende aanvragen worden ingedeeld in prioriteitengroep 1, de minst dringende aanvragen worden ingedeeld in prioriteitengroep 3.

[2]Het Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap (VAPH) staat o.a. in voor de terbeschikkingstelling van de persoonsvolgende budgetten en het toezicht op de besteding ervan.

[3]Besluit van de Vlaamse Regering van 5 maart 2021 tot aanpassing van een aantal besluiten van de Vlaamse Regering over de ondersteuning van personen met een handicap.

[4]Zie hierover o.a.: https://www.demorgen.be/nieuws/de-overheid-berekende-zelf-hoeveel-steun-ik-nodig-heb-om-menswaardig-te-kunnen-leven-om-dat-bedrag-vervolgens-te-verlagen~ba05379c/?utm_campaign=shared_earned&utm_medium=social&utm_source=copylink.

[5]Besluit van de Vlaamse Regering van 16 september 2022 over een experiment voor de gedeeltelijke terbeschikkingstelling van budgetten voor niet-rechtstreeks toegankelijke zorg en ondersteuning aan personen met een handicap in prioriteitengroep twee.

[6] Zij is bevoegd in haar hoedanigheid van minister van Welzijn.