Het Hof van Cassatie oordeelt niet over feiten, maar beantwoordt rechtsvragen. Om deze reden had het arrest van 14 maart 2023 (P.23.0348.N.) waarin geoordeeld werd over de pleitduur van een advocaat in het kader van de voorlopige hechtenis, niet onmiddellijk de aandacht getrokken, nu de algemene principes die in het arrest werden verwoord, weinig opzienbarend leken. In dit arrest werd namelijk gesteld dat een advocaat niet het recht heeft om zolang te pleiten als hijzelf nodig acht en dat het onderzoeksgerecht de pleitduur van de advocaat kan beperken, rekening houdend met de korte termijnen die gelden inzake voorlopige hechtenis, met de concrete omstandigheden van de zaak, zoals de complexiteit ervan, etc. Weinig reden tot ophef dus.

Totdat bleek dat de pleitduur waarover geoordeeld werd, tien minuten betrof… Dit feitelijk gegeven is van doorslaggevend belang. Tien minuten kan onmogelijk als een onoverkomelijke tijdsduur beschouwd worden. In deze omstandigheden kan niet anders dan gesteld worden dat de advocaat op brutale wijze de mond werd gesnoerd.

Zij die mij kennen of af en toe lezen, weten dat de verhouding tussen magistratuur en advocatuur mij zeer nauw aan het hart ligt (De rechter gewraakt! Magistratuur en advocatuur: where did we go wrong? – Jubel). Een goede verstandhouding tussen beide is essentieel voor een goede werking van Justitie. En het maakt het werk aangenamer voor iedereen, wat mooi meegenomen is. Maar het moet van twee kanten komen. Dit lijkt steeds minder het geval.

Een goede verstandhouding tussen advocatuur en magistratuur is essentieel voor een goede werking van Justitie.

De magistraat leidt de debatten, maar moet open staan voor andere meningen

Het spreekt voor zich dat de Voorzitter de leiding heeft van de debatten. Uiteraard mag hij daarbij de debatten stroomlijnen en aangeven welke elementen naar zijn aanvoelen belangrijk of mogelijk minder belangrijk zijn. Hij mag kritische vragen stellen of bepaalde opmerkingen formuleren, dit alles weliswaar zonder blijk te geven van enige vooringenomenheid. Dit vormt de essentie van het interactieve debat, waarbij de magistraat en de advocaat op een zinvolle manier met elkaar in gesprek gaan. Dit is het debat ter zitting zoals het idealiter zou moeten plaatsvinden. Maar de magistraat die koudweg de advocaat de mond snoert “want uw tijd is op” staat mijlenver weg van dit interactieve debat.

Zeer veelzeggend is de vaak gehoorde opmerking : “Meester, ge moet dat allemaal niet pleiten: ik ken het dossier.”

Zeer veelzeggend is de vaak gehoorde opmerking : “Meester, ge moet dat allemaal niet pleiten: ik ken het dossier.” Deze opmerking wekt verbazing. Het lijkt vooreerst nogal evident dat de magistraat het dossier heeft voorbereid en dus kent. Het omgekeerde zou op zijn zachtst gezegd nogal teleurstellend zijn. Maar de bedoeling van een pleidooi is niet om de magistratuur in te lichten over de inhoud van het strafdossier. De kennis van het dossier lijkt veeleer een minimum te zijn. De taak van een advocaat bestaat er evenwel in om zijn visie en die van zijn cliënt aan de magistraat uiteen te zetten, te bepleiten, te beargumenteren. De uitspraak “Meester, ik ken het dossier.” is in die zin volstrekt misplaatst: de bedoeling is niet om kennis over te dragen, wel om een visie te beargumenteren. Deze uitspraak onthult echter een veel problematischere houding van de magistratuur, met name het feit dat het dossier werd bestudeerd en dat de mening reeds definitief gevormd is. Het is de verwoording van een steeds ruimer aangevoeld onbehagen bij de advocatuur, met name dat magistraten niet langer bereid zijn om te luisteren naar een andere mening en dat de eigen mening reeds lang en definitief gevormd is, nog vooraleer de debatten zijn begonnen (Meester, gij begint weer: over verhouding magistratuur en advocatuur – Jubel).

Het kennis nemen van de standpunten van alle partijen is nochtans de essentie van het debat ter terechtzitting. De taak van de magistraat bestaat er net in om weliswaar het dossier voor te bereiden, maar toch ontvankelijk te blijven voor een andere zienswijze dan de eigen. Deze evenwichtsoefening vormt de zeer moeilijke en inspannende taak van elke magistraat: in alle openheid alle standpunten absorberen, nadien beraadslagen en uiteindelijk een mening vormen, doch pas na kennisname van alle standpunten. Essentieel is bijgevolg dat men bereid moet zijn andere meningen te aanhoren, en zich door deze andere mening zelfs moet kunnen laten overtuigen. Zij die niet eens bereid zijn om nog maar te luisteren naar de standpunten van andere partijen, hebben totaal hun plaats niet in de wereld van Justitie die uit haar eigen aard principieel uit tegenstrijdige meningen bestaat. Zoals gezegd, impliceert voorgaande niet dat de magistratuur zomaar passief elke argument moet aanhoren, maar wel dat actief geluisterd wordt, desgevallend op een interactieve manier. Zulks vergt inderdaad inspanning, en wellicht soms ook geduld.

Neemt de magistratuur haar taak zelf nog ernstig?

Het feit dat de bereidheid om te luisteren naar een andere mening zelfs het tijdsverloop van tien minuten niet overstijgt, maakt de hier besproken situatie des te schrijnender. Het betrof bovendien de beoordeling van de voorlopige hechtenis van een uit handen gegeven minderjarige die ondertussen één jaar in detentie verblijft. Een woordje uitleg lijkt dan niet misplaatst.

Uiteraard behoeft niet elke beoordeling van de voorlopige hechtenis pleidooien van meer dan tien minuten. Zeer vaak beslaan pleidooien in dit kader slechts een paar minuten, soms zelfs seconden. Maar kan de magistratuur zichzelf in de spiegel kijken en ernstig beweren dat elf minuten pleiten te lang is in een dossier waarin geoordeeld moet worden over de verdere vrijheidsberoving van een principieel nog onschuldig persoon? Hoe ernstig neemt men zelf de eigen taak nog, indien men oordeelt dat tien minuten boven op de voorbereiding van de zaak het absolute maximum vormt om tot een weloverwogen oordeel te komen? Deze houding vormt veeleer een weinig verbloemde uitdrukking van het gevoelen: “Meester, ik wil het allemaal niet weten, ik wil het niet horen, ik heb er geen tijd voor…”.

Maar de magistratuur vergist zich wanneer zij in de advocatuur haar vijand ziet. De advocatuur heeft deze werklast niet gecreëerd en kan deze evenmin wegwerken.

Deze houding duidt evenzeer op een eerder beperkte arbeidsvreugde, een frustratie, die dan afgewenteld wordt op de advocatuur. Want hier knelt het schoentje uiteraard: de tijdsdruk. Wellicht zou de magistratuur meer tijd aan de advocatuur bieden, indien de werkdruk niet zo hoog zou zijn, indien er niet zoveel dossiers per zitting moesten behandeld worden, indien de termijnen inzake voorlopige hechtenis niet zo dwingend waren. Maar de magistratuur vergist zich wanneer zij in de advocatuur haar vijand ziet. De advocatuur heeft deze werklast niet gecreëerd en kan deze evenmin wegwerken. Maar de advocatuur is wel het gemakkelijkste slachtoffer… Advocaten kunnen immers weinig weerwerk bieden, staan eigenlijk machteloos, en al helemaal wanneer ook de hoogste rechtscolleges geen soelaas meer bieden.

Maar de advocatuur is niet de tegenstander van de magistratuur. Advocaten wensen vooral dat het dossier van hun cliënt ernstig wordt beoordeeld. Er mag toch van uit gegaan worden dat die wens samenvalt met deze van de magistratuur, met name dat de zaken op een ernstige wijze beoordeeld worden? In die zin zijn de belangen van magistratuur en advocatuur perfect gelijklopend. Een Justitie die verwordt tot bandwerk, is gedoemd om te vervreemden van haar essentie.

De magistratuur moet bijgevolg – als blijk van eigen beroepsernst – de tijd afdwingen die volgens haar nodig is, om haar maatschappelijke taak ernstig te kunnen uitoefenen. Zij moet zich daarvoor niet tegen de advocatuur keren, maar moet zich in tegendeel tot de politiek richten.

Toch een positieve noot

Ondanks de hierboven geschetste kommer en kwel, een positieve noot om mee te eindigen. Vooreerst geeft het hier besproken arrest ook aan wanneer een beperking van de pleitduur wel degelijk problematisch kan zijn, met name wanneer de advocaat concreet aangeeft op welke wijze de beperking van de pleitduur zijn rechten van verdediging heeft aangetast. Het arrest houdt aldus de mogelijkheid van dialoog op dit vlak open.

Advocaten mogen evident aangesproken worden op datgene wat zij pleiten. Wanneer advocaten wensen dat er terug naar hen geluisterd wordt, moeten zij er ook voor zorgen dat datgene wat zij pleiten het beluisteren waard is.

Vervolgens kan – zoals in de Liefde – een hoog oplopende ruzie ook de catharsis vormen voor een betere verstandhouding. Laat ons hopen dat zulks hier eveneens het geval is, en dat voorgaande een zoveelste oproep kan zijn tot een meer interactief debat. Advocaten mogen evident aangesproken worden op datgene wat zij pleiten. Wanneer advocaten wensen dat er terug naar hen geluisterd wordt, moeten zij er ook voor zorgen dat datgene wat zij pleiten het beluisteren waard is. Laat ons dus vooral de dialoog open houden. Maar snoer de advocatuur niet zonder meer de mond. Het geeft de magistratuur een dictatoriaal trekje, dat haar helemaal niet staat…

Philip Daeninck