Voor wie in de democratie gelooft, was het vorige zondag een feestdag. We konden in het stemhokje politici maken en kraken. De resultaten zijn inmiddels bekend en eens te meer is aangetoond dat opiniepeilingen geen exacte wetenschap zijn. In alle partijen werden inhoudelijk waardevolle parlementsleden door de kiezer genadeloos afgestraft. Het hoort bij de democratie.

De rechterlijke macht ontsnapt aan dit periodiek terugkomend evaluatiemoment. Om hun onafhankelijkheid te garanderen worden ze voor het leven benoemd. Af en toe durft een politicus al eens verwijzen naar de Verenigde Staten waar sommige rechters door het volk worden verkozen, maar er is niemand die ooit heeft voorgesteld om een dergelijk systeem ook in ons land in te voeren. Zelfs politici die rechters graag wegzetten als “wereldvreemd” durven dat niet.

Rechters zijn in zekere zin onaantastbaar. Wie het niet eens is, kan tegen dat vonnis in beroep gaan, maar dat is de laatste jaren flink ontmoedigd. Dat maakt dat de eerstelijnsrechter steeds meer macht heeft. Daar moet de rechter ook behoorlijk mee omgaan.

Een rechter kan zich vergissen. Dat is normaal, want rechtspreken is mensenwerk en dus gebeurt het dat een rechter de feiten verkeerd heeft begrepen of daarop de verkeerde wet toepast. Dat zou niet mogen, maar het is tot op zekere hoogte onvermijdelijk. Van rechters wordt dan ook verwacht dat ze zich permanent bijscholen, zich bewust zijn van hun eigen vooroordelen en ook omzichtig omgaan met de beleidsruimte die de wetgever soms toelaat.

Een rechter moet ook boven het gewoel staan en onbesproken zijn, wat een zekere terughoudendheid vereist. Dat is de tol die rechters moeten betalen voor hun unieke rol in de staat.

Sommige rechters lijken zich daar niet van bewust te zijn. Vorige week werd door sommige media een vonnis opgepikt van de 57^ste correctionele kamer van de Franstalige rechtbank van eerste aanleg. De feiten waarover de rechter moest oordelen waren alledaags: een ruzie in een warenhuis in Drogenbos, waar een dame aan de snelkassa wilde passeren met 20 stuks in haar winkelkarretjes (terwijl die kassa voorbehouden is voor mensen met maximum 10 aankopen). Tijdens de ruzie sloeg een dame een andere klant met een voorverpakte vis en die zou daardoor verwond (werkonbekwaam) zijn. Volgens de lokale TV-zender Ring TV had het parket van Halle-Vilvoorde strafbemiddeling voorgesteld, maar de dame weigerde daaraan mee te werken. Ze werd gedagvaard voor de Franstalige rechtbank in Brussel.

Het vonnis van 16 mei is redelijk hallucinant. De rechter vergelijkt de zaak met een scène uit de stripreeks Asterix en het Gallisch dorp in 50 voor Christus, waar ergens tijdens een ruzie ook met vis wordt gegooid. Volgens de rechter zorgde dat daar – tenminste in die strip – niet tot strafvervolging. De rechter hekelt daarop “de openbare orde van een dorp in Vlaanderen met een hoofdzakelijk Franstalige bevolking”, waarbij hij doelt op Drogenbos (een Vlaams-Brabantse faciliteitengemeente in de Brusselse rand). In dat Vlaamse dorp mag er dus volgens de rechter worden gevochten, want dat deden Ordralfabetix, Cetautomatix en Agecanonix in de Asterix-strip toch ook?

Het cynisme van de rechter bereikt een hoogtepunt wanneer hij de beklaagde in het vonnis bedankt omdat de feiten hem (en anderen) op de zitting aan het lachen brachten. “Ce fou-rire inextinguible qui s’est emparé de toute la salle et même de Monsieur le Procureur du Roi habituellement plein de sérieux dans cet exercice si difficile de requérir pour des vétilles”; om dan tot slot schimpend op te merken dat hij daarvoor 32 jaar juridische ervaring moet inzetten. Hij kent de opschorting van straf toe (“c’est bien la moindre des choses que le tribunal puisse offrir à la prévenue au regard du spectacle comique dont elle nous a régalé”).

De rechter ridiculiseert het rechtspreken, schoffeert het parket en geeft zonder context een politiek-communautaire sneer. Hij zaait daarmee maatschappelijke verzuring, waarvoor sommige politici vorige zondag de prijs betaalden.

Bij iedere uitschuiver van de uitvoerende macht is er de roep naar het opnemen van verantwoordelijkheid, als het al geen eis tot ontslag is.

Zal die rechter nu ook een stap opzij zetten en ontslag nemen? Zal hij zijn verontschuldigingen aanbieden? Zal de Hoge Raad voor Justitie een onderzoek voeren naar het functioneren van die magistraat? Zal er een tuchtvervolging komen? U kent het antwoord op al die vragen.

Natuurlijk is de onafhankelijkheid van de rechters van groot belang. Maar wie dergelijke vonnissen leest, bekruipt de onhebbelijke gedachte dat ook daar grenzen zijn die best niet overschreden worden.

Hugo LAMON

Mr. Hugo LAMON is advocaat aan de balie Limburg en bestuurder en woordvoerder van de Orde van Vlaamse Balies. Iedere woensdag maakt hij op Jubel een persoonlijke beschouwing over justitie.