In tegenstelling tot andere delen van het Gerechtelijk Wetboek hebben de bijzondere rechtsplegingen en de middelen van tenuitvoerlegging die van belang zijn voor de notariële praktijk de afgelopen jaren geen grote omwentelingen ondergaan. Niettemin hebben er zich in de rechtspraak een aantal interessante evoluties voorgedaan die de aandacht van elke notaris verdienen. In een reeks van drie bijdragen bieden we een overzicht van deze rechtspraak met betrekking tot de boedelbeschrijving, de vereffening-verdeling en het uitvoerend beslag op onroerend goed.

Vereffening-verdeling

Alvorens in te gaan op een aantal actuele ontwikkelingen, is het nuttig om eerst even stil te staan bij de ruimere context. De procedure van gerechtelijke vereffening-verdeling vindt zijn bestaansreden in de basisgedachte dat “niemand verplicht is in onverdeeldheid te blijven” (art. 815 BW). Aldus kan iemand die in onverdeeldheid verkeert, de verdeling van de onverdeeldheid tussen de deelgenoten vorderen. De verdeling kan op twee manieren via een minnelijke of een gerechtelijke vereffening-verdeling in het geval een minnelijke verdeling onmogelijk blijkt.

De gerechtelijke vereffening-verdeling wordt geïnitieerd op vordering van de meest gerede partij bij de familierechtbank die daarvoor materieel bevoegd is. De territoriale bevoegdheid varieert naargelang het geval.

Start van de gerechtelijke vereffening-verdeling

Indien de mede-eigenaars niet tot overeenstemming kunnen komen over een minnelijke verdeling neemt de familierechtbank kennis van de zaak en stelt een of meerdere notarissen-vereffenaars aan te stellen.

De door de rechter aangestelde notaris kan in bepaalde gevallen worden vervangen. De wet bepaalt dat in geval van weigering, verhindering van de notaris-vereffenaar of indien er omstandigheden zijn die gerechtvaardigde twijfel doen ontstaan over diens onpartijdigheid of onafhankelijkheid, de rechter de notaris kan vervangen. Indien de partijen samen verzocht hadden om een bepaalde notaris aan te stellen, kan de rechter deze slechts vervangen op verzoek van één van de partijen om redenen die ontstaan of vastgesteld zijn na diens aanstelling. Na de opening van de werkzaamheden kan geen vervanging meer worden gevraagd, tenzij wanneer een van de partijen de vervanging verzoekt om redenen waarvan deze pas na de opening van de werkzaamheden kennis heeft gekregen.

Ten slotte benadrukte het hof van beroep te Antwerpen in een recent arrest dat de procedure tot vervanging van de notaris geen veroordeling in de kosten met zich meebrengt. De vordering tot vervanging is geen vordering van de ene partij tegen de andere waarbij een titel wordt nagestreefd. Het betreft louter een incident in de lopende procedure van de gerechtelijke vereffening-verdeling die geen procesverhoudingen creëert en dus ook geen aanleiding kan geven tot een veroordeling in de kosten.

Na de aanstelling van de notaris-vereffenaar bepaalt deze op verzoek van de partij die daar belang bij heeft, de dag en het uur van de opening van de werkzaamheden waartoe hij de partijen ook oproept om aanwezig te zijn. Het is noodzakelijk dat hierom verzocht wordt door de partij die daar belang bij heeft gezien de notaris-vereffenaar niet automatisch kennis krijgt van het vonnis waarin hij aangesteld is. In een vonnis van 9 maart 2017 bevestigde de familierechtbank van Waals-Brabant dat de notaris geen appreciatiebevoegdheid heeft om de werkzaamheden al dan niet te openen nadat een partij hem hiertoe verzocht heeft. Hij is daar in ieder geval toe verplicht.

Taak van de notaris-vereffenaar

De notaris-vereffenaar fungeert als gerechtelijke opdrachthouder met het oog op de afwikkeling van het te vereffen en te verdelen relationele of familiale vermogen.Hij neemt daarbij tevens zogenaamd de rol aan van eerste rechter in het dossier van de vereffening-ver- deling.Hierbij vervult de notaris een belangrijke adviestaak. Hij moet de partijen inlichten over juridische problemen en reikt oplossingen aan over de tussen de partijen rijzende geschil- punten. Hij is niet gebonden door de voorstellen die partijen zelf opwerpen en mag suggesties doen die een uitweg zouden kunnen bieden om de vereffening juridisch tot een goed einde te brengen.Een belangrijke beperking op de taak van de notaris-vereffenaar situeert zich in het feit dat hij geen gedingbeslissende of rechtsprekende bevoegdheid heeft.

De notaris heeft vervolgens een belangrijke verzoeningsfunctie. Het hof van beroep te Gent benadrukte het belang van deze functie van de notaris in de volgende bewoordingen: “[d]e verzoenende, diligente en onpartijdige notaris-vereffenaar moet steeds trachten de werkzaamheden positief bij te sturen, daar waar zij dreigen te vervagen of verzanden.”

In het geval de gerechtelijke vereffening-verdeling is opgestart naar aanleiding van de ontbinding van een huwelijksstelsel, zullen de taken van de notaris binnen de notariële werkzaamheden normaal gezien beperkt blijven tot de vereffening-verdeling van het huwelijksvermogen. Wanneer partijen echter een akkoord bereiken om ook voorhuwelijkse afrekeningen door de notaris-vereffenaar te laten afhandelen, dan is de notaris hiervoor bevoegd.

Gedurende de notariële werkzaamheden verzamelt de notaris alle relevante informatie en stukken, leidt hij de vereffening-verdeling in goede banen, verricht hij de boedelbeschrijving, laat hij de procedure vooruitgaan en stelt een gemotiveerd project van vereffening-verdeling op.

 Termijnen bij de instaatstelling

De wettelijke regeling met betrekking tot de vereffening-verdeling voorziet verschil- lende termijnen waarbinnen de betrokken partijen bepaalde handelingen moeten verrichten. Voor de instaatstelling voorziet de wet in twee mogelijkheden, dat is enerzijds de minnelijke weg en anderzijds de wettelijke weg.

De conventionele termijnen hebben tot doel de procedure te stroomlijnen. Recent oordeelde het hof van beroep te Gent over een zaak waarbij een partij de conventioneel overeengekomen termijnen op manifeste wijze had miskend. Partijen kwamen in deze zaak op 7 maart 2018 overeen dat de voormalige echtgenoot zijn aanspraken zou moeten overmaken tegen 31 maart 2018. Deze termijn werd driemaal verlengd (uiteindelijk tot 31 juli 2018). De notaris besloot vervolgens over te gaan tot de redactie van haar staat van vereffening-verdeling op 24 september 2018. Na kennisgeving van deze staat formuleerde de voormalige echtgenoot voor de eerste keer zijn aanspraken. Het hof van beroep besloot dat deze aanspraken laattijdig aangebracht waren en dat er dus geen rekening mee kon worden gehouden.

Er bestaan evenwel twee uitzonderingen op het principe dat de notaris vereffenaar bij het opstellen van zijn ontwerp van staat van vereffening-verdeling geen rekening moet houden met aanspraken, opmerkingen en stukken die na het verstrijken van de conventionele of wettelijke termijnen zijn aangebracht. Ten eerste kunnen partijen in onderling akkoord afwijken van de onmogelijkheid om laattijdig stukken in te dienen. Ten tweede mogen partijen bij ontdekking van nieuwe feiten of nieuwe stukken van overwegend belang wel nog nieuwe stukken overmaken. Met “ontdekking” wordt bedoeld dat het niet mag gaan om feiten of initiatieven die voortkomen uit de louter wil van de partijen. Met “nieuwe stukken” worden stukken bedoeld die voordien nog niet voorhanden waren en ook nog niet eerder hadden kunnen worden opgesteld.

Nadat partijen al hun aanspraken, opmerkingen en stukken hebben bezorgd, maakt de notaris-vereffenaar uiteindelijk een ontwerp van staat van vereffening-verdeling op. Dit ontwerp zal de notaris-vereffenaar ter kennis moeten brengen van de partijen en andere belanghebbenden alsook hun raadslieden. In voorkomend geval wordt hierbij het eindverslag van de deskundige gevoegd. De notaris-vereffenaar nodigt de partijen tevens uit om aanwezig te zijn op de bijeenkomst waarbij de toewijzing van de kavels en de sluiting der werkzaamheden zal plaatsvinden.

De familierechtbank te Namen moest zich uitspreken over een geval waarbij het ontwerp van vereffening-verdeling enkel ter kennis was gebracht van de partijen. Aan de raadslieden was het ontwerp niet medegedeeld. Eén van de raadslieden van de partijen had vervolgens na het verstrijken van de termijn van één maand nog bezwaren ingediend. De notaris had geoordeeld dat deze bezwaren laattijdig waren ingediend. De rechtbank oordeelde vooreerst dat de notaris niet gemachtigd is om uit eigen beweging te beslissen of bezwaren laattijdig zouden zijn ingediend. Er was niet geldig aan de raadsman van één van de partijen kennisgegeven, zodat de ingediende bezwaren niet laattijdig waren.

De mogelijkheid om bezwaren te uiten over het ontwerp van de staat van vereffeningverdeling kan niet worden aangewend om nieuwe aanspraken te formuleren.

De rechter kan bij zijn beoordeling over het ontwerp van de staat, behoudens akkoord van alle partijen of ontdekking van nieuwe feiten of stukken van overwegend belang, enkel kennisnemen van geschillen of moeilijkheden die voortvloeien uit het proces-verbaal van geschillen of moeilijkheden.

De verkoop van niet gevoeglijk in natura verdeelbare goederen

In het kader van de vereffening-verdeling worden de onroerende goederen die onder de onverdeeldheid vallen, in principe verdeeld in natura. Soms zal dit echter niet mogelijk zijn. In dat geval gaat de notaris over tot de openbare verkoop of verkoop uit de hand van deze goederen. In het geval een onroerend goed verkocht zou moeten worden omdat het niet in natura kan worden verdeeld, hoeft de notaris niet te wachten om zich hierover uit te spreken. Wanneer de notaris-vereffenaar boven alle redelijke twijfel van oordeel is dat hij een goed niet kan verdelen en het tevens niet aan een specifieke partij kan toebedelen, i.e. omdat andere partijen niet gecompenseerd kunnen worden, dan hoeft hij niet te wachten tot het einde van de procedure van de gerechtelijke vereffening-verdeling en kan hij het goed te koop stellen.

Wannes VANDENBUSSCHE, docent, Instituut voor Procesrecht UGent, Advocaat aan de balie van Brussel

Max DE SCHRYVER, doctoraatsbursaal, Instituut voor Procesrecht, UGent

Een uitgebreide versie van deze bijdrage kunt u lezen in “Recente ontwikkelingen in het burgerlijk procesrecht i.v.m. het notariaat”, Rechtskroniek voor het Notariaat, deel 38.

Meer info en bestellen.