“Mensenrechten?” Soms lachen mensen schamper, wanneer ze horen wat voor werk we doen. Tja, we kunnen het hen moeilijk kwalijk nemen. Mensenrechten lijken immers on the way out, nu ze overal in de klappen delen. Dat schrijven we niet alleen omdat mensenrechtenbescherming in een lamentabele toestand verkeert – we nodigen je uit om pakweg het Europese migratiebeleid nog eens te googelen – maar ook omdat het bon ton lijkt geworden om schertsend te doen over mensenrechten, en zij die het als standaard willen hanteren voor beleid. Mensenrechtenjuristen worden weggezet als per definitie naïef, wereldvreemd en politiek correct. Geitenwollensokken enzo, you know the story.

Om die trend op beide fronten te keren moeten wij, juristen met een mensenrechten-mindset, beter doen. We moeten weer tonen hoe we ons nuttig kunnen maken in people’s everyday lives. In de grote wereld worden veel gewone mensen onder de voet gelopen. Ze krijgen het gevoel dat het systeem tegen hen is, dat niemand het voor hen opneemt, dat niemand hun zaak verdedigt. Of het nu gaat om mensen in een precaire financiële situatie, dak- en thuislozen, personen met een beperking, gedetineerden, vluchtelingen, allerhande minderheden – veel te veel groepen wordt de toegang tot rechtsbescherming ontzegd. Dat is niet alleen een blamage – het leidt ook tot veel onzekerheid, tot veel ongenoegen. Juristen met een mensenrechten-mindset kunnen een verschil maken in die levens. Geen dak boven je hoofd? We’re here. Job kwijt? That’s our jam. Politiegeweld, covid-maatregelen, privacy, klimaat; you name it – we’ve got what you need.

Dat potentieel om een verschil te maken, zien we in de eerste plaats voor onszelf, juristen-academici. Academici zitten op een massieve berg knowhow en krijgen daarnaast de tijd en middelen – thanks, belastingbetaler! – om die kennis ter beschikking te stellen van de samenleving. Het lijkt de taak van academici om op zoek te gaan naar nieuwe argumenten, praktische oplossingen en sterkere standaarden om de rechtsbescherming van kansarmen te versterken. Daarvoor hebben we academici nodig die het middenveld kennen, en die aan de slag gaan met vragen die daaruit worden aangereikt. We zijn daarom grote fan van recente initiatieven zoals KU Leuven Engage of de Wetenschapswinkel, die academici daar expliciet toe oproepen. Maar er kan meer. Onze rechtenfaculteiten kunnen een draaischijf worden, waar geëngageerde academici spilfiguren zijn in een netwerk van belangengroepen, publieke instellingen en juridische professionals. Binnen zo’n netwerk kunnen organisaties terecht met vragen, die dan aan juristen met specifieke expertise worden doorgespeeld. Zij kunnen dan kennis aanreiken, en de leiding nemen in het ontwikkelen van mensenrechten-gedreven argumenten en strategieën. In Nederland zijn er netwerken van juristen (NJCM, Pro Bono Connect) die mensenrechten zo een expliciete plek geven in hun werk. Waarom zou dat hier niet kunnen?

Behalve via onderzoek, kunnen we ook ons onderwijs aanwenden om impact te genereren. Nog te weinig moedigen we onze studenten aan om de veilige cocon van de aula te verlaten. Nog te vaak schermen we hen af van de bredere samenleving, tot het moment dat zij de schoolbanken verlaten. Daardoor missen we ook belangrijke kansen om studenten hun juridische kennis en vaardigheden al te laten inzetten. De opties hiertoe zijn nochtans eindeloos. Onze studenten zouden veel vaker via legal clinics juridische diensten kunnen verlenen. Ze kunnen workshops organiseren voor jongeren of ouderen, waarbij ze juridische thema’s uitspitten die aan diens leefwereld raken, zoals politiegeweld, gezondheidszorg of discriminatie. Ze kunnen rechtstreeks juridisch advies geven aan organisaties die de financiële middelen missen om juristen aan te nemen, in plaats van de zoveelste theoretische paper te schrijven. Studenten de kans geven om zich tijdens hun studies in te schakelen als rechtstreekse dienstverleners is, volgens ons, een cruciale rol van alle leden van de academie. Bovendien is het een win-win, want de vaardigheden die wij van hen verwachten wanneer ze de echte wereld intrekken, worden zo al getraind.

De toegankelijkheid voor society at large van de juridische kennis waar wij als academische gemeenschap op zitten, en het vertalen ervan naar concrete impact, dát is hoe we mensenrechten(recht) opnieuw relevant maken. Elke schakel van de universiteit – onderzoek, onderwijs, de universiteit als hub – heeft hierin een rol te spelen.

Louise Reyntjes, PhD-researcher in Human Rights Law KU Leuven

Jonas Vernimmen, PhD-researcher in Human Rights Law KU Leuven, volg Jonas ook op Twitter