Gemotiveerde juristen komen jaarlijks samen in Mechelen voor de ‘Dag van de rechtsstaat’. Het mag verheugen dat de zaal ieder jaar afgeladen vol zit, maar het blijft toch een hoogmis van de overtuigden, van diegenen die het goed menen met justitie en hopen dat de gevaren tijdig kunnen worden afgewend door er openlijk over te spreken en de problemen te benoemen. Op 23 april is er een nieuwe editie gepland. De actualiteit toont enkel aan dat het thema niets aan relevantie heeft ingeboet.

In Frankrijk werd presidentskandidate Marine Le Pen veroordeeld door de correctionele rechtbank in Parijs. Een van de zetelende magistraten heeft intussen, na ernstige bedreigingen, permanente politiebescherming nodig. Rechter zijn is steeds meer een risicoberoep. De politica werd schuldig bevonden aan het afwenden van Europese middelen. Zelf sprak ze van een politiek proces, omdat het vonnis haar niet enkel een gevangenisstraf oplegt, maar ze ook vijf jaar onverkiesbaar is (en dus geen kandidaat kan zijn bij de Franse presidentsverkiezingen van 2027, terwijl ze een ruime voorsprong heeft in de opiniepeilingen). Ze neemt vooral aanstoot aan het feit dat die onverkiesbaarheid “uitvoerbaar bij voorraad” werd verklaard en dus van kracht blijft, ook wanneer er hoger beroep wordt aangetekend.

Het Franse parlement heeft dat nochtans uitdrukkelijk mogelijk gemaakt om op die wijze een nultolerantie te installeren tegenover sjoemelende politici. Dat voorstel werd destijds overigens gretig gesteund door Marine Le Pen zelf (de televisieoptredens van toen kan u op sociale media terugvinden). Dat belette Le Pen niet om na haar veroordeling “une guérilla médiatique” te starten (om het met de woorden van de krant Le Monde te zeggen). Ze vindt het vonnis een aanfluiting van de rechtsstaat en enkel totalitaire regimes zouden op die manier politieke tegenstrevers uitschakelen. Die hevige toon zette de Franse “Conseil Supérieur de la Magistrature” ertoe aan om zelf een persbericht te verspreiden, waarbij in herinnering wordt gebracht dat de onafhankelijkheid van de rechter “impose (…) que les débats judiciaires se déroulent dans un climat serein permettant aux magistrats, comme le dictent leur statut et leur déontologie, de ne tenir compte dans leur décision que des éléments du dossier, débattus contradictoirement au cours de l’audience”. Er wordt daarbij fijntjes aan toegevoegd dat rechters ook alleen maar straffen kunnen uitspreken die limitatief zijn opgesomd in de wet “et donc votées par la représentation nationale”.

De rechters hebben dus enkel uitvoering gegeven aan de wil van het parlement. Nauwelijks een dag na het vonnis liet de Franse eerste minister François Bayrou als reactie op de mediaheisa meteen in het parlement weten dat die uitvoerbaarheid weer zou moeten worden geschrapt. De wet was er nochtans gekomen na een breed parlementair debat. Dat nu plots diezelfde politici (van bijna alle partijen) die wet willen terugschroeven, toont allicht aan dat er soms lichtzinnig wordt omgesprongen met de wet.

Als er dan toch een lichtpuntje is in dat donkere verhaal, is het alvast dat (voorlopig?) nog niemand er zegt dat die rechterlijke beslissing dan maar niet moet worden uitgevoerd en (ook voorlopig?) iedereen het erover eens lijkt dat enkel het parlement (en voor de toekomst) de wet kan aanpassen.

In de VS is men die fase al lang gepasseerd. De Amerikaanse president lijkt de rechterlijke beslissingen gewoon naast zich neer te kunnen leggen. Erger nog, hij gaat op magistraten- en advocatenjacht, want wie niet voor hem is, moet worden afgeschaft. De krant The Guardian citeert uit een recente brief van William R. Bay, voorzitter van de American Bar Association: “Government actions evidence a clear and disconcerting pattern. If a court issues a decision this administration does not agree with, the judge is targeted. If a lawyer represents parties in a dispute with the administration, or… represents parties the administration does not like, lawyers are targeted.”

Advocaten worden in de VS onder druk gezet, maar u heeft ook al het bericht gelezen dat grote kantoren ervoor gezwicht zijn. OVB-voorzitter Peter Callens wees vorige week terecht op de nefaste gevolgen van een dergelijke houding: “Als je één deal hebt aanvaard, wat garandeert er dat je geen tweede deal in je maag gesplitst krijgt? De president voert de druk op de advocatenkantoren nog verder op.”

En dan moet het ergste nog komen. Terwijl in Frankrijk er frontale aanvallen zijn op de magistratuur (overigens niet enkel door de partij van Marine Le Pen), de Amerikaanse president advocaten de nek omwringt en magistraten de laan uitstuurt, wordt er in ons land een aanslag gepleegd op een Antwerps advocatenkantoor. De brandbom had nog grotere materiële schade kunnen veroorzaken, maar die aanslag op de rechtsstaat mag niet zonder gevolg blijven en vereist een luide reactie.

Hugo Lamon

Lees hier meer columns van meester Hugo Lamon over Justitie.

Op de hoogte blijven van alle nieuwigheden binnen justitie, advocatuur en de juridische en fiscale wereld? Volg Jubel.be op LinkedIn.