In het kader van de Zesde Staatshervorming werd een tweede lid toegevoegd aan artikel 144 van de Grondwet dat de Raad van State en de federale administratieve rechtscolleges machtigt om te beslissen over de burgerrechtelijke gevolgen van hun beslissingen[1]. Parallel met deze grondwetswijziging werd met artikel 6 van de wet van 6 januari 2014[2] een artikel 11bis toegevoegd aan de Raad van Statewet[3].

Deze bepaling verleent de bevoegdheid aan de Raad van State om een schadevergoeding tot herstel toe te kennen aan elke verzoekende of tussenkomende partij die bij de Raad de nietigverklaring vordert van een administratieve rechtshandeling, onder de volgende voorwaarden:

• de partij moet bij de Raad van State de nietigverklaring gevorderd hebben van een administratieve rechtshandeling[4];
• de vordering wordt gericht tegen het bestuur dat de handeling heeft gesteld;
• de verzoekende partij moet een nadeel geleden hebben door de rechtshandeling omwille van de onwettigheid ervan.

Vaste termijn

De vordering moet worden ingesteld uiterlijk binnen de zestig dagen na de kennisgeving van het arrest waarin de onwettigheid werd vastgesteld.

Wanneer een partij een verzoek tot schadevergoeding heeft ingediend bij de Raad van State, kan zij geen klassieke aansprakelijkheidsvordering meer instellen bij de burgerlijke rechtbanken om het herstel van hetzelfde nadeel te bekomen en vice versa.

Er dient normaal gezien[5] een uitspraak gedaan te worden binnen twaalf maanden na de kennisgeving van het arrest waarin de onwettigheid werd vastgesteld.

De Raad van State zal bij de toekenning van een schadevergoeding rekening houden met alle omstandigheden van openbaar en particulier belang.

Wezenlijk verschil

Er bestaan wezenlijke verschillen tussen de burgerrechtelijke vordering tot bekomen van een schadevergoeding op grond van artikel 1382 Burgerlijk Wetboek enerzijds en de vordering tot schadevergoeding tot herstel voor de Raad van State anderzijds. Deze verschillen kunnen verstrekkende gevolgen hebben voor alle partijen in het geding.

Met een zeer recent arrest van 23 mei 2019 heeft het Grondwettelijk Hof artikel 6 van de wet van 6 januari 2014 gevalideerd. Het Hof heeft geoordeeld dat artikel 6, ondanks deze verschillen, geen schending uitmaakt van het gelijkheidsbeginsel ten aanzien van de verwerende partijen waartegen een vordering tot schadevergoeding werd ingesteld bij de Raad van State.

Hieronder worden een aantal factoren besproken die moeten afgewogen worden bij de keuze van de rechter waarbij een vordering tot schadevergoeding wordt ingesteld.

One-shot voor beide partijen

Een procedure voeren voor de Raad van State is een “one-shot” voor beide partijen. Dit is voor ons het belangrijkste onderscheid tussen beide procedures.

Er staat geen hoger beroep open tegen een arrest van de Raad van State ten gronde over de schadevergoeding noch een voorziening in cassatie. Bovendien kan er, zoals reeds opgemerkt, evenmin nog een vordering worden ingeleid bij de burgerlijke rechtbanken na het instellen van een verzoek tot bekomen van een schadevergoeding bij de Raad van State.

Ook al moet de fout niet worden aangetoond door de verzoekende partij, toch zal zij er zich zeer bewust van moeten zijn dat de vaak omvangrijke schadevergoedingsvordering en het complex dossier slechts één keer zullen beoordeeld worden[6].

Weliswaar zal de Raad van State de zaak reeds kennen maar dit impliceert normaal geen kennis van de schade veroorzaakt door de onwettigheid. Wel kan ook de Raad van State een deskundige aanstellen indien dit nodig blijkt voor de begroting van de schade[7].

Factor ‘tijd’

Daarnaast vormt tijd een belangrijke factor. De vordering tot schadevergoeding tot herstel moet worden ingesteld uiterlijk binnen de zestig dagen na kennisgeving van het arrest waarin de onwettigheid werd vastgesteld[8]. Deze termijn is kort, zeker wanneer op die tijd ook de nodige stukken moeten verzameld worden om de omvang van de schade aan te tonen.

Bovendien beknot deze korte termijn ook de mogelijkheid om onderhandelingen te voeren en het geschil over de schadevergoeding minnelijk te regelen. Onderhandelingen kunnen wel nog worden gevoerd in de loop van het geding.

Voordeel is wel dat de Raad van State in principe uitspraak moet doen binnen de twaalf maanden na de kennisgeving van het arrest waarin de onwettigheid werd vastgesteld. In de praktijk blijkt echter dat deze termijn overschreden wordt[9]. Op zich genomen lijkt de termijn van 12 maanden vastgelegd door de wetgever al niet realistisch te zijn rekening houdend met de vastgelegde procedure.

Toch zal de procedure voor de Raad van State over het algemeen sneller tot een eindresultaat leiden dan een procedure voor de burgerlijke hoven en rechtbanken.

Fout van de overheid

Een derde factor die de keuze beïnvloedt is de zekerheid dat de overheid een fout heeft begaan. Immers impliceert het vaststellen door de Raad van State van een onwettige bestuurshandeling niet noodzakelijk dat een fout in de zin van artikel 1382 B.W. aan het bestuur kan toegeschreven worden[10]. De burgerlijke rechtbank zal nog onderzoeken of de onwettigheid ook een fout van het bestuur inhoudt.

Wettelijk criterium

De Raad van State zal het bestaan van een fout niet onderzoeken aangezien niet de fout van het bestuur maar wel de onwettigheid van de bestuurshandeling het wettelijk criterium voor het toekennen van een vergoeding uitmaakt.[11] De Raad van State kan wel rekening houden met de fout van de overheid bij de beoordeling van de omstandigheden van particulier en openbaar belang die een invloed kunnen hebben op de omvang van de vergoeding.

Deze omstandigheden van particulier en openbaar belang kunnen er ook voor zorgen dat de gevraagde schadevergoeding wordt herleid terwijl een burgerlijke rechtbank in principe de integrale schadevergoeding zal toekennen.

De procedure voor de Raad van State is nog steeds relatief nieuw zodat deze omstandigheden van particulier en openbaar belang nog geen duidelijke betekenis hebben.

Herstel in natura

Verder beschikt de eisende partij voor de burgerlijke rechter over de mogelijkheid om een herstel in natura te vragen indien dit nog mogelijk is terwijl de Raad van State enkel een financiële schadevergoeding toekent[12].

Tot wie gericht?

Tot slot zal de schadevergoeding tot herstel bij de Raad van State enkel kunnen gericht worden tegen de steller van de handeling terwijl de vordering voor de burgerlijke rechtbank kan gericht worden tegen elke persoon die door zijn fout heeft bijgedragen tot de totstandkoming van de vernietigde handeling[13].

Gelet op al deze factoren moet de keuze tussen de Raad van State en de burgerlijke rechtbank telkens voorafgegaan worden door een onderzoek in concreto van de omstandigheden van de zaak maar ook en vooral van de behoeften van de verzoekende partij. Dat de verzoekende partij achter de gemaakte keuze moet staan, spreekt immers voor zich.

Gedane zaken nemen hier zeker geen keer.

Anthony POPPE
Emmanuel JACUBOWITZ

Xirius Public