De aanpak van seksueel grensoverschrijdend gedrag (SGG) kan vanuit verschillende perspectieven bekeken worden. De laatste jaren krijgt het thema meer belangstelling vanuit verscheidene hoeken, denk bijvoorbeeld aan de vernieuwing van het seksueel strafrecht of het Vlaams Actieplan tegen Seksueel Geweld op dat beleidsniveau. Een blijvend hiaat is evenwel de talloze juridische vragen waarmee slachtoffers worstelen.

Dit plan tracht seksueel geweld aan te pakken door te investeren op drie domeinen: preventie in de brede samenleving, maatregelen ten aanzien van slachtoffers/plegers en versterken van de kwaliteit van professionals en sectoren. Daarnaast ontstonden de laatste jaren verschillende organisaties, die slachtoffers ondersteuning willen bieden op hulpverlenend vlak (cf. Punt vzw). Een blijvend hiaat is evenwel de talloze juridische vragen waarmee slachtoffers worstelen. Een initiatief om hieraan tegemoet te komen is een proefproject voor gratis juridisch advies voor slachtoffers in het Zorgcentrum na Seksueel Geweld Genk, in samenwerking met de Commissie Juridische Bijstand Limburg.

Juridische permanentie voor slachtoffers: proefproject

Sinds 2017 kunnen slachtoffers van seksueel geweld terecht bij de Zorgcentra na Seksueel Geweld (ZSG), waar allesomvattende hulp beschikbaar is zorg voor slachtoffers van de zogenaamde hands-on delicten.[1]Het centrum biedt slachtoffers alle mogelijke bijstand op één locatie: medische en psychische zorg, sporenonderzoek en klachtneerlegging bij gespecialiseerde inspecteurs. Desondanks sprak de praktijk zich vaker uit over het hiaat rond gratis en gespecialiseerde juridische bijstand, zeker wat betreft ondersteuning bij een verhoor.

Het proefproject komt tegemoet aan dit hiaat, waarbij zorg voor en de rechten van slachtoffers centraal staan. In de praktijk voorziet het project een telefonische permanentielijn, die geopend is tijdens de werkuren. Het bemannen van de permanentielijn wordt bewerkstelligd door advocaten, die aan verschillende randvoorwaarden moeten voldoen. Zo wordt verwacht dat zij het certificaat ‘omgaan met slachtoffers van seksueel geweld’ behaalden. Gedurende de permanentie kunnen slachtoffers contact opnemen voor gratis juridisch advies, waarna zij een datum tot adviesgesprek krijgen voorgesteld met de desbetreffende advocaat. Het project hecht belang aan het feit dat de advocaat niet handelt vanuit zijn eigen naam, maar zich opstelt als ‘advocaat van de dienst’. Vervolgens vindt het gesprek plaats in het gerechtsgebouw van Tongeren of Hasselt, waar een eerstelijns juridisch advies wordt gegeven met eventuele doorverwijzing. Dit mag enkel gebeuren via www.advocaat.be op BJB.

Initiële evaluatie

Het proefproject is in eerste instantie een stap in de goede richting naar een meer slachtoffervriendelijke aanpak. Sinds de Salduz-wet voor verdachten leven werd ingeblazen, rijst steeds vaker de vraag om een dergelijk constructie te voorzien voor slachtoffers om hun rechten te versterken. In die zin kan dit project een eerst aanzet zijn om dit te exploreren en verder uit te werken. Een andere sterkte van dit project betreft het feit dat expliciet aangehaald wordt dat er geen tijdslimiet zit op het adviesgesprek. Slachtoffers geven namelijk aan dat tijd en ruimte belangrijk zijn om hun verhaal op eigen tempo te kunnen brengen en zo ook die drempel weg te nemen.

Ondanks de opportuniteiten en sterkten van het project, zijn er een aantal groeipunten. Ten eerste rijst de vraag in welke mate rekening is gehouden met de potentiële drempels. Het aanbieden van een telefonische permanentie, met daaropvolgend een eerstelijns adviesgesprek om vervolgens door te verwijzen naar een algemene website staat haaks op wat als traumasensitief en slachtoffervriendelijk wordt beschreven. Dergelijke aanpak vergroot de drempel voor slachtoffers om advies in te winnen en hun verhaal kenbaar te maken. In het hele traject zou het slachtoffer minstens twee keer zijn/haar verhaal moeten doen ten aanzien van twee onbekende personen. Bovendien is het doorverwijzen naar een algemene website hetgeen waar slachtoffers vaak zelf op botsen. In die zin dat ze het bos door de bomen niet meer zien bij welke advocaat ze het best advies inwinnen. Er wordt al te vaak vanuit gegaan dat leken kennis hebben van het (straf)recht, alsook de procedures en specialisaties. De realiteit toont een ander beeld, namelijk dat slachtoffers hun weg niet weten te banen in het oerwoud aan kennis en informatie. Ook onze organisatie (Punt vzw.) kreeg dit signaal van slachtoffers, waarna we beslist hebben om onze eigen advocatendatabase op te starten. Het is een database waar alle advocaten – die voldoen aan specifieke criteria – per regio in een lijst zijn opgenomen. Een advocaat komt terecht in de databank na een interview met een medewerker van de juridische tak, waar traumasensitieve topics aan bod komen. Onze aanpak is direct en traumasensitief opgebouwd, met steeds het welzijn van het slachtoffer als hoogste goed.

Wat betreft de locatie van het adviesgesprek, kunnen zowel argumenten voor als tegen ingewonnen worden. Enerzijds lijken gerechtsgebouwen een neutrale plaats te kunnen zijn om advies in te winnen, alsook biedt het de mogelijkheid om op voorhand het gerechtsgebouw te zien. Echter onderschat men hiermee mogelijk de triggercomponent van een dergelijke plaats. Afhankelijk van de fase in het herstelproces kunnen bepaalde elementen confronterend zijn voor de persoon in kwestie. Een mogelijkheid kan zijn dat de advocaat de regie legt bij het slachtoffer met enkele voorstellen als leidraad. Op die manier kan deze zelf invulling geven aan de fysieke afspraak. Verder is het niet duidelijk wat voorzien wordt wanneer iemand overweldigd is, althans niet voor de buitenwereld. Als organisatie benadrukken we sterk dat er oog moet zijn voor (na)zorg, voor zowel slachtoffer als de betrokken advocaat. Anderzijds lijkt het opportuun te zijn om ook hier de filosofie van ZSG door te trekken, namelijk een plaats voorzien van allesomvattende zorg. In het beste geval wordt ook het juridische advies hier ingebed volgens hetzelfde principe als de zedeninspecteurs.

Tot slot rijst de vraag in welke mate deze werking verschilt van de standaard eerstelijns juridische bijstand, afgezien van het feit dat de advocaten een specifiek certificaat behaalden. Dergelijke initiatieven zijn reeds jarenlang een vaste waarde in het hulverleningslandschap en lijken een goede werking te zijn. Een verschil kan gemaakt worden in de beschikbaarheid van de permanentielijn, namelijk elke dag van de week op verschillende momenten.

Conclusie

Het proefproject vormt een eerste stap in de richting naar een slachtoffervriendelijke aanpak van SGG. Doch bieden een aantal zaken de mogelijkheid om verder over te reflecteren en moet meer aandacht besteed te worden aan een traumasensitieve aanpak. Zo is het opportuun om slachtoffers snel en zorgzaam naar de juiste persoon toe te leiden met zo weinig mogelijk interventies.

Larissa Van Puyvelde en Laura Byn – Punt Vzw

Referenties

[1] De literatuur beschrijft deze delicten als verkrachting en aanranding van de eerbaarheid. Dat laatste is sinds de wetswijziging van 1 juni 2022 hervormd tot aantasting van de seksuele integriteit.