Op 18 oktober 2022 besliste het Hof van Cassatie dat het hof van beroep te Antwerpen op correcte wijze heeft geoordeeld dat de persvrijheid van (twee journalisten van) de nieuwswebsite Apache de verwerking van persoonsgegevens rechtvaardigde van Erik Van der Paal in de zaak van de Fornuisvideo. Eerder had de correctionele rechtbank in Antwerpen de twee journalisten van Apache vrijgesproken voor de vermeende misdrijven van belaging (art. 442bis Sw.) en strafbare verwerking van persoonsgegevens bij het maken en verspreiden van beelden met verborgen camera.

Van der Paal versus Apache

Die vrijspraak werd bevestigd door het hof van beroep, dat Van der Paal veroordeelde wegens misbruik van rechtsprocedure. Het hof was van oordeel dat Van der Paal met deze juridische actie tegen Apache niet als een bedachtzaam en zorgvuldig persoon heeft gehandeld, maar in essentie de bedoeling had om Apache (financieel) te vermurwen en de kritische berichtgeving van Apache over Van der Paal te doen stoppen. Van der Paal werd veroordeeld tot het betalen van de door Apache gevraagde schadevergoeding van 10.000 euro, vermeerderd met een verhoogde rechtsplegingsvergoeding van 6.000 euro.

De nieuwswebsite Apache kreeg de voorbije jaren overigens af te rekenen met verschillende klachten en vorderingen door zakenman Erik van der Paal en de NV Land Invest Group, via procedures in kort geding, civiele procedures tot schadevergoeding tot en met dus de zopas vermelde strafprocedure. De constante in elk van deze zaken is dat Apache als een fragiel journalistiek medium (vzw, geen reclame, enkel abonnees, onderzoeksjournalistiek) in een reeks rechtsgedingen zich moest verweren, met hoogoplopende kosten voor advocaten. Steevast draaiden deze rechtsgedingen in het voordeel uit van (de journalisten van) Apache, maar ondertussen moest Apache wel heel wat tijd, energie en financiële middelen investeren in het verweer in deze zaken. Dit soort intimiderend of abusievelijk voeren van rechtsprocedures tegen vooral journalisten is een vorm van SLAPP, een acroniem voor Strategic Lawsuits against Public Participation[1].

SLAPPs ook in België een reëel risico

Momenteel worden in verschillende landen in Europa talloze intimiderende of tergende rechtsprocedures gevoerd tegen media, journalisten, academici, ngo’s en activisten naar aanleiding van berichtgeving in verband met corruptie, fraude, milieuschandalen of machtsmisbruik, van Zweden tot Slovenië, van Duitsland tot Portugal, van het Verenigd Koninkrijk tot Servië, van Ierland tot Bulgarije, en van Polen tot Italië. Ook in België zijn journalisten, media, academici, ngo’s en personen die deelnemen aan het publieke debat met SLAPPs geconfronteerd of belaagd. Het Federaal Instituut voor de bescherming en de promotie van de Rechten van de Mens (FIRM) heeft er onlangs op gewezen dat SLAPPs “een reëel risico” zijn in België.

In 2020 deed de Commissaris voor de Rechten van de Mens van de Raad van Europa, Dunja Mijatović, een oproep om dringend en doortastend actie te ondernemen tegen SLAPPs, o.a. via (1) een snelle behandeling voor de rechter (“early dismissal”), (2) correcte implementatie van de rechtspraak van het EHRM, vooral in verband met laster, inbreuk op privacy en reputatieschade in relatie tot expressievrijheid, (3) sancties in geval van procesmisbruik en (4) financiële en juridische steunprogramma’s voor de verweerders in SLAPP-procedures. In een arrest van 15 maart 2022 in de zaak OOO Memo t. Rusland wijst het EHRM op “the growing awareness of the risks that court proceedings instituted with a view to limiting public participation bring for democracy”.

Het is van belang journalisten en mensenrechtenverdedigers te beschermen tegen kennelijk ongegronde en onrechtmatige gerechtelijke procedures tegen publieke participatie.

In de Raad van Europa wordt ondertussen gewerkt aan een aanbeveling door het Comité van Ministers om SLAPPs te bestrijden, en de Europese Commissie heeft initiatieven in de steigers om op een proactieve manier SLAPPs te voorkomen, in een vroeg stadium te beëindigen of finaal ook effectief te sanctioneren. De EU-Aanbeveling van 27 april 2022 verwoordt het treffend als volgt: “Een gezonde en welvarende democratie vereist dat mensen actief aan het openbare debat kunnen deelnemen. Zinvolle deelname is maar mogelijk als personen toegang krijgen tot betrouwbare informatie, op basis waarvan zij hun eigen mening kunnen vormen en hun oordeel kunnen uitspreken in een openbare ruimte waarin verschillende meningen vrijelijk kunnen worden geuit. Om een dergelijk vrij klimaat te bevorderen, is het van belang journalisten en mensenrechtenverdedigers te beschermen tegen kennelijk ongegronde en onrechtmatige gerechtelijke procedures tegen publieke participatie”. In antwoord op een parlementaire vraag heeft de Belgische minister van Justitie, met verwijzing naar de EU-initiatieven van 27 april 2022, ondertussen erkend dat het SLAPP-fenomeen inderdaad de nodige aandacht verdient, gekoppeld aan “een doordachte aanpak”. Op eerste Europese anti-SLAPP conferentie in Straatsburg op 20 oktober 2022 is het fenomeen verder onder de aandacht gebracht van de EU, de Raad van Europa, nationale wetgevers, rechters, advocaten en slachtoffers van SLAPPs.

Dirk Voorhoof
Human Rights Centre UGent
Legal Human Academy
Lid van het expertencomité MSI SLP van de Raad van Europa

Dirk Voorhoof schreef ook voor het Liber Amicorum Redelijk eigenzinnig… liber amicorum Eric Brewaeys, Philippe Colle, Erna Guldix en Bruno Maes een bijzonder boeiende bijdrage: “Naar een effectieve vervolging van het strafbaar aanzetten tot discriminatie, haat of geweld via (online)media”. Meer info over het Liber Amicorum en bestelmogelijkheid vindt u hier.

Referenties

[1] Voor meer informatie, zie D. VOORHOOF, “SLAPPS : tergende, roekeloze of intimiderende rechtsprocedures tegen media, journalisten en andere ‘publieke waakhonden’”, in B. NELISSEN en P. VANSTAPEL (eds.), De gevier(endeel)de Nolf. Liber Observatoribus Iustitiae, EPO Uitgeverij, Berchem 2022, 127-173.