In de nieuwsmedia verschijnen frequent opiniebijdrages en interviews over de nood aan communicatie door de hoven en rechtbanken. Deze standpunten komen vaak van mensen die niet professioneel actief zijn binnen de gerechtelijke organisatie zelf. Ze illustreren dan ook een probleem: te vaak laten de hoven en rechtbanken de communicatie over zichzelf over aan buitenstaanders. Daarmee is het tekort aan communicatie ook direct duidelijk. Deze opiniemakers springen dus vaak met goede bedoelingen in een leemte, het nadeel is wel dat ze van buitenaf minder goed op de hoogte zijn van de praktijk en de strategische plannen. Deze tekst wil net op dat punt duidelijkheid bieden met een toelichting van wat er wél al is en uitleggen waarom er niet méér is.

Hoven en rechtbanken zijn van nature heel terughoudend om te communiceren en dat is heel terecht

Hoven en rechtbanken zijn van nature heel terughoudend om te communiceren en dat is heel terecht. De communicatie van onpartijdige instellingen zou op vele momenten ongepast zijn. Je kan moeilijk duiding geven over een rechtszaak wanneer de rechter nog niet heeft beslist. Jezelf als hof of rechtbank in de kijker zetten, is ook riskant. Het is niet de taak van persmagistraten of woordvoerders om reclame te maken, dan overtuig je op een ander niveau dan het inhoudsniveau en begeef je je op een ideologisch terrein. Informatie moet nog altijd primeren op communicatie die een ideologische inslag heeft, zo zegt ook de Italiaanse filosoof Mario Perniola.

In die zin is de roep om meer communicatie om het vertrouwen van de burger te herstellen ook een riskante stellingname. Er is namelijk niets mis met geïnformeerd wantrouwen of kritiek. Betreft het communicatie met het oog op positieve neveneffecten, dan is ze allerminst zuiver. In totalitaire regimes scoren de staatsgecontroleerde nieuwsmedia hoog in termen van vertrouwen, zo zie je maar hoe ook dat begrip een januskop heeft. Liberale democratieën brengen meer kritische burgers voort. Dat is op zichzelf niet het probleem.

Voor de hoven en rechtbanken is de openbaarheid van rechtspraak de beste garantie op een kwalitatieve rechtspraak, daar ligt de essentie van dit debat

Voor de hoven en rechtbanken is de openbaarheid van rechtspraak de beste garantie op een kwalitatieve rechtspraak, daar ligt de essentie van dit debat. Alle hoven en rechtbanken begrijpen dan ook de nood aan openbaarheid en aan duiding bij hun werking en bij rechtspraak. Recent onderstreepte een academisch artikel van Elke Goos en Maartje Verdickt treffend wat het verband is tussen een tekort aan communicatie over rechtspraak en de roep vanuit de bevolking om een strengere bestraffing. Er is meer informatie nodig om rijk en scherp debat te voeren over Justitie. Ook de Hoge Raad voor de Justitie hamert op een open en transparante communicatie, en zet die overigens zelf ook in de praktijk neer.

Wat is nu de communicatiepraktijk en welke concrete plannen zijn er?

Sinds een jaar zijn er wél woordvoerders, zogenaamde persattachés, aangeworven door het college van hoven en rechtbanken

Tot voor kort hadden de hoven en rechtbanken geen voltijdse woordvoerders. De persmagistraat die de pers te woord staat en duiding geeft, doet dat boven op de job als rechter of raadsheer. Daarin ligt al een flinke verklaring voor de minimale communicatie; enkel wanneer het echt nodig is. Sinds een jaar zijn er wél woordvoerders, zogenaamde persattachés, aangeworven door het college van hoven en rechtbanken, en uitgestuurd over de verschillende ressorten. Dit zorgt voor heel wat extra communicatie. Zo is er niet enkele reactieve communicatie, die vaak te laat kwam, maar ook actief onmiddellijk bij de uitspraak. De persattachés vormen een krachtig team met de persmagistraten, korpsoversten, rechters en griffiers. Want goede communicatie is echt wel het werk van een heel team.

De bevolking merkt daar mogelijk weinig van. Daar zijn een aantal verklaringen voor. De persattachés zijn minder dan een jaar in dienst. In die tijd hebben ze uiteraard zowel de job als de organisatie moeten leren kennen, ze hebben ook een communicatieplan opgesteld om het handelen te gidsen. Wanneer de middelen schaars zijn, en dat zijn ze ook binnen Justitie, moet je immers bedachtzaam te werk gaan. Een andere verklaring voor de enigszins beperkte zichtbaarheid van de attachés en persmagistraten is dat ze eerder informerend werken tegenover journalisten. Het zijn vervolgens de journalisten en nieuwstitels die in beeld komen. Het is wel van belang te noteren dat steeds vaker de hoven en rechtbanken zelf informatie overbrengen, om de juridische correctheid én de pertinentie van de nieuwsartikelen te ondersteunen. Zo publiceren de hoven en rechtbanken honderden persberichten per jaar waarin noodzakelijke informatie wordt overgebracht en waar het kan ook wordt ingegaan op de motivering van de rechtbank. Men kan hier wijzen op tekorten, zoals een database met vonnissen en arresten, maar daartegenover kan je wijzen op de goede toegang tot rechtspraak voor journalisten.

De verschillende entiteiten zoeken oplossingen om steeds vaker zelf burgers te bereiken. Dat is echter niet zo eenvoudig om twee belangrijke redenen. De eigen communicatiekanalen zijn niet voldoende sterk ontwikkeld en de complexiteit van de juridische taal werpt een hoge drempel op. Dat zijn euvels die je niet in een wip overwint. Klare taal vindt steeds meer ingang, ook in de vonnissen en arresten zelf. Technieken als legal design worden ook bestudeerd en toegepast waar mogelijk.

De valkuil zit ook net in de dadendrang die iedereen binnen Justitie voelt. “We moeten dringend meer communiceren!” Snel even een Instagram-pagina maken is nochtans gegarandeerd een fiasco.

Tientallen hoven en rechtbanken zijn vertegenwoordigd op sociale media. Zonder uitgekiende strategie – en zonder middelen – levert dat allemaal relatief weinig op. Het is meestal preken voor eigen kerk. Een eengemaakte strategie over alle entiteiten heen, heeft wel iets te bieden. In het ressort Antwerpen komt er dan ook snel één pagina voor alle entiteiten, zo heeft de burger een duidelijk punt om informatie te vinden.

Een groep jongeren heeft zich verenigd onder de naam ‘Rechtsstaatreporters’ en zal zowel de rechtspraak als de rechtsstaat op de voet volgen en vrij becommentariëren

Wie sociale media zegt, zegt ook jongeren. Jongeren en justitie hebben een complexe relatie, dat is het laatste jaar overduidelijk geworden. Woordvoerders of persmagistraten hebben weinig te zoeken op sociale media willen ze echt jongeren bereiken. In de schoot van de Mechelse vzw 400, met de steun van zowat alle actoren binnen Justitie, is er daarom een nieuw project opgestart. Een groep jongeren heeft zich verenigd onder de naam ‘Rechtsstaatreporters’ en zal zowel de rechtspraak als de rechtsstaat op de voet volgen en vrij becommentariëren. Door jongeren, voor jongeren en alle burgers. De lancering van dit initiatief is voor november 2024 in de week van de rechtsstaat. Ook zullen studenten in deze week naar de klassen trekken om de rechtsstaat tastbaar te maken voor scholieren.

In diezelfde maand organiseert de rechtbank van eerste aanleg in Antwerpen ook een open dag specifiek voor kinderen en jongeren. Met activiteiten op maat om hen bewust te maken van de gerechtelijke instituten en doelstellingen.

Er zijn tal van initiatieven richting jongeren, bijvoorbeeld onder de koepel van BELvue, waarin workshops in de rechtbank worden gehouden. Dat zijn vaak zeer boeiende ontmoetingen waarin alle gesprekspartners van elkaar iets opsteken. Binnenkort trekken in nog een ander initiatief rechtenstudenten naar de middelbare scholen om de rechtsstaat uit te leggen, op basis van een lessenpakket dat door Professor Patricia Popelier is ontwikkeld. En in Gent trekken magistraten naar de middelbare scholen.

Omdat er zoveel op het terrein gebeurt dat onzichtbaar blijft voor de burger, hebben verschillende gerechtelijke instanties de handen in elkaar geslagen om een informatiecampagne in elkaar te boksen. Hierin zullen de verschillende initiatieven van Justitie naar jongeren toe worden uitgelicht. Daar wordt momenteel hard aan gewerkt.

Dan is er nog de communicatie met het middenveld, andere gerechtelijke actoren, signalisatie in de gebouwen, er is echt veel in beweging.

Men is zich binnen de hoven en rechtbanken zeer sterk bewust van het belang van een open en actieve communicatiestrategie. In een commentaarstuk voorhouden dat dat niet zo is, doet geen recht aan de vele mensen die zich hard inzetten.

We zijn in beweging. We zijn onderweg. We komen eraan.

Luc De Cleir

Foto: wenteltrap in het hof van beroep, Britselei Antwerpen, door de auteur