Veel mensen hebben vragen bij de straf die de Reuzegommers kregen: worden er verschillende uiteenlopende straffen uitgesproken voor ogenschijnlijk dezelfde misdrijven en/of feiten? Is er sprake van willekeur? Eric Beaucourt probeert de straftoemeting in het Belgisch strafrecht te duiden.

Naar aanleiding van de zaak van de Reuzegommers hoor je uit diverse hoeken commentaar op het verschil in straffen voor ogenschijnlijk dezelfde misdrijven en/of feiten. Het is ook een regelmatig weerkerende commentaar dat bij sommige politierechters bepaalde misdrijven veel zwaarder worden bestraft al naargelang de aard van de feiten, de persoon van de politierechter, het arrondissement waar de feiten gepleegd werden enz.

Men mag de commentaar niet zomaar naast zich neerleggen. De burger heeft recht op uitleg hoe de straftoemeting in België gebeurt. Is er hier nu sprake van willekeur of niet?

Men mag de commentaar niet zomaar naast zich neerleggen. De burger heeft recht op uitleg hoe de straftoemeting in België gebeurt. Is er hier nu sprake van willekeur of niet?

Hoe komt een rechter tot een bepaalde straf?

Ik probeer hierna uit te leggen hoe de rechter tot een bepaalde straf komt en dat aan de hand van het misdrijf onopzettelijke doding.

Onopzettelijke doding (niet naar aanleiding van een verkeersongeval, want dat is een ander misdrijf) wordt volgens de wet gestraft met een gevangenisstraf van drie maanden tot twee jaar en een geldboete van 50 tot 1.000 euro (te vermenigvuldigen met de opdeciemen= ×8).

Bij onopzettelijke doding door een verkeersongeval bedraagt de gevangenisstraf van drie maanden tot vijf jaar en een geldboete van 50 euro tot 2.000 euro (te vermenigvuldigen met de opdeciemen= ×8)

De juiste omschrijving van de wet is: “Door gebrek aan voorzichtigheid of voorzorg, maar zonder het oogmerk om de persoon van een ander aan te randen, onopzettelijk de dood te hebben veroorzaakt van X”

Voorbeelden van onopzettelijke doding

Enkele voorbeelden van onopzettelijke doding schetsen de mogelijk grote verschillen:

• Eerste voorbeeld. Het is warm weer. Moeder zit in de tuin met haar tweejarig dochtertje in een klein zwembad dat goed gevuld is. Plots wordt er aangebeld. Moeder gaat in huis de deur open doen en bij haar terugkeer stelt zij vast dat het kind verdronken is.
• Tweede voorbeeld. Door gebruik te maken van medische apparatuur die blijkbaar onvoldoende ontsmet was, komt een patiënt na een operatie te overlijden.
• Derde voorbeeld. Vader zit op het appartement met zijn kind van vier jaar. Het is warm weer. Het raam staat open. Vader wil naar de winkel om alcohol te gaan halen en laat het kind alleen achter zonder het raam te sluiten. Na ongeveer een kwartier komt hij terug en stelt bij zijn terugkeer vast dat het kind uit het raam gevallen is en overleden.

In al deze gevallen kan men spreken van onopzettelijke doding door gebrek aan voorzichtigheid of voorzorg. Men moet geen rechter zijn om vast te stellen dat de onvoorzichtigheid in het eerste twee gevallen minder groot is dan in het derde geval. Bovendien zijn de omstandigheden ook heel verschillend.

In deze drie voorbeelden kan de rechter thans straffen uitspreken van drie maanden tot twee jaar en van 50 tot 1.000 euro.

Strafvork bij straftoemeting

De wet heeft dus een strafvork (bij onopzettelijke doding – geen verkeersongeval: drie maanden tot twee jaar en geldboete van 50 tot 1.000 euro) waarbuiten de rechter niet kan gaan (tenzij mits aanneming van bepaalde omstandigheden) maar binnen dewelke hij zelf de hoegrootheid van de straf kan vaststellen.

Die zwaarte van de straf wordt niet mathematisch vastgesteld maar overgelaten aan de beoordeling van de rechter, rekening houdend met een aantal factoren.

Die zwaarte van de straf wordt dus niet mathematisch of hoe dan ook vastgesteld maar overgelaten aan de beoordeling van de rechter, rekening houdend met een aantal factoren.

Beoordelingsvrijheid van de rechter

In de wet is voorzien dat de rechter bij de beoordeling van de strafmaat rekening kan houden met een aantal factoren. De factoren die een rol kunnen spelen bij de beoordeling zijn wettelijke factoren zoals de ernst van de feiten en het gerechtelijk verleden, maar ook buitenwettelijke factoren, zoals de leeftijd, achterliggende problematieken bij de dader zoals het gebruik van alcohol en drugs, de psychische gesteldheid, het schuldinzicht, het geslacht, de maatschappelijke positie, de nationaliteit enz.

Ook de persoon van de rechter kan een rol spelen. Straftoemeting is geen exacte wetenschap, maar afhankelijk van de inzichten van de individuele rechter en de ene rechter zal bijvoorbeeld een bepaald soort misdrijven zwaarder beoordelen dan een ander.

Daarnaast zijn er nog andere factoren die een rol kunnen spelen doch te veel om hier in detail te behandelen.

Wanneer men dus vaststelt dat dezelfde misdrijven en/of feiten aanleiding kunnen geven tot verschillende straffen, dan is dit juist, maar wel op basis van hetgeen hierboven werd gezegd. Er gebeurt dus evenwel niets onwettig en er is geen sprake van willekeur, maar door de wet voorziene beoordelingsvrijheid.

Kan de beoordelingsvrijheid bij straftoemeting beperkt of uitgesloten worden?

De beoordelingsvrijheid zou kunnen beperkt worden door de strafvork te verkleinen, bijvoorbeeld bij een onopzettelijke doding de strafvork te beperken tot een gevangenisstraf van drie maanden tot één jaar (ik zeg maar wat) of van één jaar tot twee jaar. Dit zijn voorbeelden.

De beoordelingsvrijheid kan ook uitgesloten worden door gewoon geen strafvork meer te voorzien en voor onopzettelijke doding in elk geval, bijvoorbeeld een gevangenisstraf te voorzien van twee jaar (ik zeg maar wat).

U begrijpt evenwel onmiddellijk dat bij de beperking van de beoordelingsvrijheid of de uitsluiting ervan, in alle hierboven genoemde voorbeelden er weinig of geen ruimte meer is om rekening te houden bijvoorbeeld met de context van de feiten, die in het eerste geval (moeder en zwembad) en het tweede geval (chirurg) minder zwaar is dan in het derde geval (vader en appartement) en andere factoren.

In België is het evenwel nog altijd de bedoeling de straf te bepalen op maat van de dader, rekening houdend met een aantal omstandigheden enerzijds en waarbij anderzijds een afweging wordt gemaakt tussen de vergelding enerzijds en de resocialisatie anderzijds. Vandaar dat de strafvork zo groot is.

Indien men de strafvork zeer gaat beperken of zelfs uitsluiten, dan pas gaat dit aanleiding geven tot totaal onrechtvaardige straffen, waarbij de aard van het misdrijf, de context van de feiten en de persoonlijkheid van de beklaagde geen enkele rol meer speelt.

Hoe komt men in het geval van onopzettelijke doding dan tot een werkstraf?

Het strafwetboek voorziet in artikel 37 quinquies §§ 1 lid 1, en 2 lid 1 Strafwetboek dat, indien een feit van die aard is om door een politiestraf of een correctionele straf (zoals bij onopzettelijke doding) gestraft te worden, de rechter als hoofdstraf een werkstraf kan opleggen.

Binnen de perken van de op het misdrijf gestelde straffen, alsook van de wet op grond waarvan de zaak voor hem werd gebracht, voorziet de rechter in een gevangenisstraf of in een geldboete die van toepassing kan worden ingeval de werkstraf niet wordt uitgevoerd.

De duur van een werkstraf bedraagt minstens twintig uren en ten hoogste driehonderd uren.

Bestaan er nog andere straffen voor onopzettelijke doding?

De wet voorziet in het geval van onopzettelijke doding maar ook een hele reeks andere misdrijven de opschorting, probatieopschorting, een gevangenisstraf en/of geldboete met uitstel, de mogelijkheid van elektronisch toezicht of een autonome probatiestraf.

• Opschorting houdt in dat de rechter de feiten bewezen acht maar geen veroordeling uitspreekt.
• Probatieopschorting houdt in dat de rechter de feiten bewezen acht maar geen straf uitspreekt. De veroordeelde moet zich wel aan bepaalde voorwaarden houden.
• Elektronisch toezicht bestaat erin dat de veroordeelde thuis zijn straf kan uitzitten mits een enkelband. De veroordeelde kan dan bijvoorbeeld wel naar zijn werk gaan maar moet thuis blijven gedurende de rest van de dag.
• De autonome probatiestraf bestaat erin dat de veroordeelde bepaalde voorwaarden krijgt opgelegd gedurende een zekere tijd, zoals een behandeling volgen, blijven werken, een cursus volgen, de slachtoffers vergoeden enz.

Soms zijn bepaalde administratieve boetes veel hoger dan voor bepaalde misdrijven?

Dit is juist. Maar die boetes worden niet bepaald door de rechter maar door de wet. De gevolgen van administratieve boetes (opgelegd bijvoorbeeld door een gemeente) zijn ook heel anders dan straffen die voorzien zijn voor misdrijven.

Ik hoop maar dat iedereen die betrokken geraakt bij een ongeval met de dood of verwondingen tot gevolg kan blijven rekenen op een rechter die rekening kan houden met een hele reeks omstandigheden zoals hierboven bepaald.

Besluit

Wanneer er voor ogenschijnlijk dezelfde misdrijven of feiten andere straffen worden opgelegd, dan is dit te verklaren door de beoordelingsvrijheid die voorzien is in de wet.

Ik hoop maar dat iedereen die betrokken geraakt bij een ongeval met de dood of verwondingen tot gevolg kan blijven rekenen op een rechter die rekening kan houden met een hele reeks omstandigheden zoals hierboven bepaald.

Maar het vorenstaande geldt ook zo voor de beoordeling van alle misdrijven.

Eric Beaucourt

Lees ook dit opiniestuk van dhr. Beaucourt: Hoe komt dat het dat protest tegen het Reuzegom-arrest uit de hand loopt?