Is de voorlopige hechtenis nu werkelijk één van de oorzaken van de overbevolking in gevangenissen, in die zin uitgelegd dat de onderzoeksrechters te veel en ten onrechte aanhoudingsbevelen afleveren?

Wie de media de laatste dagen gevolgd heeft, heeft van verschillende politici verklaringen gehoord waarbij onder meer in verband met de overbevolking van de gevangenissen, verwezen wordt naar het feit dat er te veel voorlopig gehechten zijn.

Als men een standpunt voortdurend herhaalt, heeft menigeen de neiging dat op de duur nog te geloven ook. Het blijft evenwel niet bij die verklaringen. Men suggereert rechtstreeks of onrechtstreeks dat de onderzoeksrechters te veel burgers in voorlopige hechtenis nemen.

Is dat zo?

Ik acht de burger verstandig genoeg om daar zelf een eigen oordeel over te vellen, wanneer men het systeem van de voorlopige hechtenis in grote lijnen uitlegt, geïllustreerd aan de hand van een aantal voorbeelden.

Zijn er qua aantal veel verdachten in voorlopige hechtenis?

Ongetwijfeld, dat bewijzen de cijfers. De vraag is echter waarom deze verdachten voorlopig werden aangehouden.

Hoe sommige dames en heren politici zomaar kunnen beweren, zonder kennis te hebben van het dossier en de persoonlijkheid van elke verdachte, dat de onderzoeksrechters te veel aanhouden, blijft mij een raadsel.

Misschien moeten de politici ook eens een opleiding volgen in verband met de wet op de voorlopige hechtenis, alhoewel sommigen de wet zeer goed kennen of zouden moeten kennen.

Eigenaardig is ook dat politici er wel in slagen om in een debat buiten de media om, genuanceerd met elkaar van gedachten te wisselen als het over Justitie gaat.

“Diezelfde politici zijn vandaag of morgen er weer als de kippen bij om als brandversnellers ieder incident uit te vergroten en daarmee met populistische retoriek het vertrouwen van de burger in justitie opnieuw te ondermijnen.” – Hugo Lamon op Jubel

In deze bijdrage is het goed eens duidelijk uiteen te zetten wanneer iemand in voorlopige hechtenis kan worden opgesloten. Tevens zullen een aantal voorbeelden worden aangehaald die één en ander verduidelijken.

Wie kan een bevel tot aanhouding afleveren?

Enkel de onderzoeksrechter (een magistraat van de rechtbank van eerste aanleg, die een speciale opleiding heeft gevolgd en ook is aangewezen als onderzoeksrechter) kan een bevel tot aanhouding afleveren. De onderzoeksrechter kan dit niet zomaar op eigen houtje.

Hij moet daartoe gevorderd worden door de Procureur des Konings (magistraat van het openbaar ministerie). Als de Procureur des Konings geen aanhouding vordert, kan de onderzoeksrechter dus ook geen bevel tot aanhouding verlenen.

Wat zijn de voorwaarden om een bevel tot aanhouding af te leveren?

Een bevel tot aanhouding mag in geen enkel geval een voorafname zijn op de eventuele latere veroordeling (onmiddellijke bestraffing) en mag ook niet als dwangmiddel gebruikt worden om iemand tot bekentenissen te dwingen.

De voorlopige hechtenis is dus steeds uitzonderlijk, is geen straf, is geen onderzoeksmaatregel, is steeds voorlopig en kan enkel door een rechter worden bevolen, nadat die op zijn beurt gevorderd werd door een magistraat van het openbaar ministerie.

Minimumtermijn

Een bevel tot aanhouding is slechts mogelijk als de wet voor het misdrijf een correctionele hoofdgevangenisstraf voorziet van één jaar of meer.

Er moet dus geen minimumstraf voorzien zijn van 1 jaar.

Er komen dus in theorie zeer veel misdrijven en ook misdrijven met een niet een zo hoge straf in aanmerking voor een aanhoudingsbevel.

Hierna slechts drie voorbeelden.

Een verkeersongeval met de dood tot gevolg kan aanleiding geven tot een bevel tot aanhouding omdat de straf meer dan 1 jaar bedraagt.

“Hij die onopzettelijk iemands dood veroorzaakt, wordt gestraft met gevangenisstraf van drie maanden tot twee jaar en met geldboete van vijftig euro tot duizend euro .

Wanneer de doding het gevolg is van een verkeersongeval dan bedraagt de gevangenisstraf drie maanden tot vijf jaar en de geldboete 50 euro tot 2000 euro.”

Schuldig verzuim kan aanleiding geven tot een bevel tot aanhouding.

“Met gevangenisstraf van acht dagen tot een jaar en met geldboete van vijftig 3 euro 3 tot vijfhonderd euro of met een van die straffen alleen wordt gestraft hij die verzuimt hulp te verlenen of te verschaffen aan iemand die in groot gevaar verkeert, hetzij hij zelf diens toestand heeft vastgesteld, hetzij die toestand hem is beschreven door degenen die zijn hulp inroepen.

Weerspannigheid met wapens kan aanleiding geven tot een bevel tot aanhouding.

“Weerspannigheid, gepleegd door een enkel persoon voorzien van wapens, wordt gestraft met gevangenisstraf van drie maanden tot twee jaar; zonder wapens gepleegd, wordt zij gestraft met gevangenisstraf van acht dagen tot zes maanden.”

Elke burger, ook een niet jurist, zal vlug beseffen dat in dergelijke gevallen niet onmiddellijk een bevel tot aanhouding nodig is.

Wat anders wordt het wanneer het ongeval dat de dood heeft veroorzaakt gepleegd werd in dronken toestand of na gebruik van drugs of met vluchtmisdrijf.

Wat anders wordt het wanneer het schuldig verzuim betrekking heeft op meerdere personen of wanneer het schuldig verzuim mede oorzaak was van de dood van meerdere personen.

Wat anders wordt het wanneer de weerspannigheid zware gevolgen heeft teweeg gebracht voor het slachtoffer.

In al die gevallen zijn er immers meer voorwaarden aanwezig om wel een bevel tot aanhouding af te leveren.

Wat zijn die voorwaarden?

Aanwijzingen van schuld

Er moeten ernstige aanwijzingen van schuld zijn, wat dus niet hetzelfde is als dat de feiten reeds moeten bewezen zijn.

Er kunnen ook ernstige aanwijzingen van schuld bestaan zonder dat deze voldoende zijn om een vrijheidsberoving te rechtvaardigen.

Volstrekte noodzakelijkheid voor de openbare veiligheid

De voorlopige hechtenis moet ook volstrekt noodzakelijk zijn voor de openbare veiligheid en de onderzoeksrechter moet dit in concreto motiveren. Algemene motiveringen zijn niet voldoende.

Gewoon in het aanhoudingsmandaat motiveren dat de voorlopige hechtenis volstrekt noodzakelijk is voor de openbare veiligheid is niet voldoende. De onderzoeksrechter moet dit aan de hand van concrete gegevens motiveren.

De voorlopige hechtenis is dus enkel mogelijk als er voor de betrokken persoon geen andere dwingende maatregel dan vrijheidsberoving mogelijk is.

Bijkomende voorwaarden

Indien het maximum van de van toepassing zijnde straf 15 jaar opsluiting niet te boven gaat (zie voorbeelden hiervoor), kan het bevel tot aanhouding slechts worden verleend als er ernstige redenen bestaan om te vrezen dat de in vrijheid gelaten verdachte:

• nieuwe misdaden of wanbedrijven zou plegen (het gevaar voor recidive – herhaling);
• zich aan het optreden van het gerecht zou onttrekken (het vluchtgevaar);
• bewijzen zou pogen te laten verdwijnen (het verduisteringsgevaar);
• zich zou verstaan met derden (het collusiegevaar – gevaar voor samenspraak).

Ook hier moet de onderzoeksrechter dit in concreto motiveren. Algemene motiveringen zijn ook hier onvoldoende.

De drie voorwaarden moeten niet samen vervuld zijn en de derde voorwaarde valt weg na een maand.

Eén van de bovenstaande redenen is dus al voldoende.

Voorwaarden toegepast op enkele voorbeelden

Eerste voorbeeld

In het kader van de SKYECC onderzoeken wordt een verdachte aangetroffen in het bezit van enkele kilo’s drugs.

Kan volgens u deze verdachte vrijgelaten worden en indien u van oordeel is van ja, vreest u niet dat hij zijn kompanen zal verwittigen, dat hij de opbrengst zal doen verdwijnen, dat hij gewoon zal vluchten, dat hij opnieuw drugs zal kopen en verkopen enz.

Tweede voorbeeld

Een man veroorzaakt een dodelijk ongeval in dronkenschap en/of met vluchtmisdrijf.

Kan volgens u deze man zomaar vrijgelaten worden en indien u van oordeel is van ja, moet er niet eerst nagegaan worden of dit een eenmalig feit is, of de man niet aan zijn proefstuk toe is, bestaat er geen gevaar voor herhaling indien er niet eerst wordt nagegaan of een behandeling nodig is enz.

Derde voorbeeld

Een man wordt in het bezit getroffen van kinderporno.

Kan volgens u deze man zomaar vrijgelaten worden en indien u van oordeel is van ja, moet er niet eerst onderzocht worden of er nog meer kinderporno is, wie de slachtoffers zijn, of hij de beelden op het internet heeft geplaatst, of hij alleen werkt of samen met iemand anders enz.

Enkelband

Misschien stelt u zich de vraag was een enkelband in dergelijke gevallen niet mogelijk?

Lees nog eens de voorbeelden en u zal onmiddellijk vaststellen dat in dergelijke gevallen het onderzoek kan geboycot worden, er gevaar voor herhaling bestaat, er gevaar voor vlucht bestaat enz. ook al mag men in theorie het huis niet uit. Een enkelband doorknippen vereist geen vakmanschap, als men hoe dan ook weg wil.

En zo zijn er honderden voorbeelden van misdrijven waarin een aanhouding noodzakelijk is.

Waarom duurt de voorlopige hechtenis soms zo lang?

Tijdens de voorlopige hechtenis moet het onderzoek verder gaan. Hoe komt het dat de uitvoering van opdrachten zo lang kunnen aanslepen?

De onderzoeksrechter kan niet zomaar aan de politie bevelen om de opdracht tegen een bepaalde datum uit te voeren, uitzonderingen niet te na gesproken.

Wat meestal niet gekend is, is dat er slechts een bepaald percentage recherchecapaciteit ter beschikking is om opdrachten uit te voeren van de onderzoeksrechter of van de Procureur des Konings. Dit percentage is vrij laag.

Om een voorbeeld te geven: wanneer een lokaal politiekorps 25 man telt, dan kan de lokale recherche beperkt zijn tot bijvoorbeeld 4. Dezelfde redenering geldt voor de federale recherche. De politie heeft immers ook andere taken en voert ook opdrachten uit voor de Procureur des Konings en andere onderzoeksrechters. Indien er meer capaciteit van de politie ter beschikking zou zijn (zowel lokaal als federaal), zouden een aantal opdrachten veel vlugger kunnen uitgevoerd worden.

In een andere bijdrage heb ik reeds uitvoerig en in detail uitgelegd waarom sommige gerechtelijke onderzoeken zo lang aanslepen.

Zie hiervoor deze tekst:

Langdurige gerechtelijke onderzoeken: Wat is de oorzaak? Hoe kan hieraan verholpen worden?

Eenmaal aangehouden, hoe gaat het dan verder?

Binnen de vijf dagen moet het aanhoudingsmandaat al of niet bevestigd worden door de raadkamer (kamer in de rechtbank van eerste aanleg – hier oordeelt een andere rechter over de handhaving van de voorlopige hechtenis).

Voor het afleveren van het bevel tot aanhouding en tijdens de verdere procedure wordt de verdachte bijgestaan door een advocaat en krijgt hij de gelegenheid om het bevel tot aanhouding te betwisten enz.

Het aanhoudingsbevel moet van maand tot maand bevestigd worden, doch op een bepaald ogenblik geldt het telkens voor 2 maanden.

De verdachte heeft dan nog de mogelijkheid in beroep te gaan (kamer van inbeschuldigingstelling – kamer van het hof van beroep – 3 andere magistraten) en eventueel in cassatie. Als al die instanties oordelen dat de voorlopige hechtenis nodig was, zijn die dan allemaal verkeerd? Of hoe kan een politicus beweren dat de voorlopige hechtenis dan niet noodzakelijk was?

Oplossingen om de voorlopige hechtenis in duur te verminderen

Duurt de voorlopige hechtenis voor een aantal misdrijven te lang?

Ik ben van oordeel van wel, maar feit is dat de onderzoeksrechters nu de wet toepassen die door politici is gemaakt. Een wetswijziging kan hieraan veel veranderen, maar dan moet de wetgever dit wijzigen en daar knelt precies het schoentje.

Nu kunnen de politici ongestraft moord en brand schreeuwen als iemand te lang in hechtenis werd geplaatst of iemand niet in hechtenis werd geplaatst, en dit al naargelang een misdrijf de media haalt. Nu kunnen zij ook beweren dat de voorlopige hechtenis mee aan de basis ligt van de overbevolking van de gevangenissen.

Wat zijn de mogelijke oplossingen?

De strafmaat kan bijvoorbeeld verhoogd worden van minstens één jaar tot hoger.

De duur van de voorlopige hechtenis kan beperkt worden tot bijvoorbeeld zes maanden, bepaalde misdrijven uitgezonderd zoals moord, doodslag, terroristische misdrijven, zedenfeiten enz.

Besluit

De wet voorziet in welke gevallen iemand kan aangehouden worden. De voorlopige hechtenis is in theorie mogelijk voor veel misdrijven doch wordt in de praktijk slechts toegepast wanneer voldaan is aan een hele reeks voorwaarden.

De bevestiging van het aanhoudingsmandaat en de verlenging gedurende verschillende maanden wordt telkens door andere magistraten beoordeeld en er is ook telkens beroep mogelijk. De verdachten worden hierbij telkens bijgestaan door een advocaat.

De voorlopige hechtenis kan lang aanslepen omdat er veel onderzoeksdaden moeten uitgevoerd worden vooraleer het dossier rond is en omdat de onderzoeksrechter niet zomaar kan bevelen dat onderzoeksdaden tegen een bepaalde datum moeten afgewerkt zijn.

Of een voorlopige hechtenis onterecht was of te lang duurt, kan enkel nagegaan worden mits kennis van het dossier en de persoonlijkheid van de verdachte.

De magistratuur kan en mag m.i. geen kritiek leveren op het feit dat een minister van Justitie een bepaald beleid voert zoals nu onder meer door de korte gevangenisstraffen toch te laten uitvoeren.

Maar de magistraten de schuld geven van de overbevolking omdat zij te veel gebruik maken van de voorlopige hechtenis is een brug te ver. Die bewering is cijfermatig juist, maar steunt inhoudelijk op niets en is pure stemmingmakerij, omdat geen enkele politicus kennis heeft van de persoon van de verdachte en de inhoud van het dossier. Deze bewering is ook niet wetenschappelijk onderbouwd en vergelijking met andere landen gaat niet op, als men niet alles vergelijkt.

Dat de magistratuur hierover niet communiceert, in die zin dat minstens duiding wordt gegeven, is betreurenswaardig. Het vlot nog altijd niet goed met de communicatie. Ik geef toe, er zijn zeker initiatieven en verbeteringen, doch m.i. volstrekt onvoldoende.

Het behoort tot een behoorlijk beleid van een minister van Justitie en de regering, niet van de magistratuur, om gevangenen te huisvesten in menswaardige omstandigheden en niet in cellen van amper enkele vierkante meters waar soms 6 mensen (dikwijls nog niet veroordeeld) gedurende soms 23 uur per dag, met elkaar moeten leven, eten, slapen en hun behoeften doen.

Die mensonwaardige omstandigheden werden al verschillende veroordeeld door het Europees Hof van de Rechten van de Mens, maar werden tot op heden niet definitief verholpen, ondanks alle toezeggingen en mogelijkheden om hieraan wel onmiddellijk te verhelpen door tijdelijke maatregelen.

Er zijn zeker maatregelen mogelijk om het afleveren van een bevel tot aanhouding te verstrengen en de duur van de voorlopige hechtenis te beperken, doch dit vergt niet alleen een wettelijke ingreep maar moed en verantwoordelijkheid van de politici.

Eric Beaucourt

Op de hoogte blijven van alle nieuwigheden binnen justitie, advocatuur en de juridische en fiscale wereld? Volg Jubel.be op LinkedIn.