Tijdens de opleiding “De MSK: spooktrein of trein die u niet mag missen?” te Leuven op 5 maart 2020 of te Gent op 26 mei 2020, gaat de auteur van onderstaand artikel, Barend Blondé, dieper in op deze organisatievorm. Meer info over de opleiding vindt u hier.

Het verdelen van aandelen en winsten is in vele associaties van vrije beroepen (denken we maar aan advocaten, accountants, artsen, …) een heikel onderwerp en niet zelden een sappige twistappel.

Het notariaat is hiervan in belangrijke mate gespaard gebleven. De klassieke structuur in het notariaat is nog steeds: een kandidaat-notaris die toetreedt tot een associatie verwerft een gelijk aantal aandelen als de andere notaris(sen) in de associatie, hetzij via een intrede, hetzij via een verkoop van het protocol aan een nieuwe vennootschap. De laatste jaren zien we echter steeds vaker dat er uitzonderingen komen op deze klassieke 50-50 verdeling. Er zijn drie redenen waarom het notarislandschap in de toekomst wel eens een stuk gedifferentieerder zou kunnen worden.

Eerste reden: hoogtevrees en laagtevrees

Notaris worden, komt met een ‘prijs’. De kandidaat-notaris koopt een deel van een kantoor in de hoop dat de winsten die het kantoor genereert voldoende zijn om de aankoop terug te betalen en nog wat over te houden. De waardering van een notariaat bedraagt ruwweg 2,5 keer de jaarwinst. Gezien het monopolie en wettelijk kader van het notariaat, is het risico voor de kandidaat-notaris in normale marktomstandigheden beperkt. Het notariaat was altijd een goede investering die zichzelf snel terugbetaalt.

De laatste jaren waren gemiddeld erg goed voor het notariaat waardoor de waardering van kantoren op een hoogtepunt zit. Bij schattingsverslagen is het toch altijd even slikken voor de kandidaat-notaris. Het maakt dat kandidaten vaker vragende partij zijn om zich wat bescheidener in te kopen. De deelname in de winst is dan wat lager, maar het risico ook.

Anderzijds merken we dat sommige notarissen met een eigen kantoor wel willen associëren maar dat het voor hen niet zo evident is om nu plots de helft van de winst af te staan. Wanneer een kandidaat-notaris een notaris met een eigen kantoor ontmoet, is het niet onlogisch dat ze uitkomen op een aandelenverhouding die niet 50-50 is maar, bijvoorbeeld, 60-40 of 70-30. Mits goede afspraken over de toekomst kan dit voor beide partijen een interessante win-win zijn.

Tweede reden: de MSK zal voor een stroomversnelling zorgen

De MSK is een fusie tussen verschillende kantoren, elk met een eigen waardering en winstgevendheid. Wanneer de kantoren in een MSK bijgevolg een vergelijkbare winstgevendheid hebben per notaris, zal men snel overeenkomen om naar een gelijke verdeling van de aandelen en winsten te gaan. Maar als het verschil in winstgevendheid tussen de kantoren te groot is, wordt het moeilijker (bijvoorbeeld: 80-20 of 70-30 verhouding). De notaris van het meest winstgevende kantoor ziet zijn persoonlijk rendement drastisch dalen wanneer hij ze op gelijke basis moet delen met de notaris die een minder winstgevend kantoor inbrengt.

We voorspellen dat naarmate de MSK’s in aantal toenemen, de zoektocht naar alternatieven op het gelijk aandelenbezit en de gelijke winstverdeling ook zal toenemen.

Derde reden: wettelijke bescherming tegen ongelijke machtsverhoudingen

Het principe ‘één notaris, één stem’ is wettelijk vastgelegd. Het is dus niet omdat een notaris meer aandelen heeft dan een andere dat hij meer te zeggen heeft. Op vlak van bestuur en stemrechten zijn alle notarissen in een associatie altijd gelijk, ongeacht het aandelenbezit.

Spelregels bij ongelijk aandelenbezit en winstdeling

Winstverdeling is een werkwoord. Een ongelijke winstverdeling, veelal gebaseerd op een ongelijk aandelenbezit, kan maar werken wanneer de notarissen aanvaarden dat het een dynamisch gegeven is dat overleg en een open dialoog vraagt. Twee belangrijke voorwaarden moeten dus voldaan zijn.

a) Dynamisch: succes moet gelijk verdeeld worden

Notarissen willen nog aanvaarden dat er bij aanvang financiële ongelijkheid is, gebaseerd op het verleden. Maar die ongelijkheid ook meteen doortrekken naar alle inkomsten die in de toekomst zullen gerealiseerd worden, is voor velen, en terecht, een brug te ver. Om de vrede tussen de vennoten te bewaren, moeten nieuwe winsten worden verdeeld op basis van de inspanningen (werkuren) en niet op basis van het verleden. Er moet dus een correctie aangebracht worden. Een mogelijk voorbeeld hiervan is:

De bestaande winst wordt verdeeld volgens de verdeelsleutel, nieuwe winst wordt gelijk verdeeld. Wanneer we uitgaan van een verhouding 70-30 en een nieuwe winst van 110, krijgt notaris A 75 (= 70+5) en notaris B 35 (= 30+5). Het probleem van de waardering van de aandelen kan opgevangen worden via aandelenopties. Bijvoorbeeld: notaris B mag aandelen bijkopen aan startwaarde in verhouding tot de winstgroei.

b) Dialoog: notarissen moeten (af en toe) over geld praten

Jaarlijks moeten de notarissen elkaar in de ogen kijken en zich uitspreken over het gevoel dat ze hebben bij de winstverdeling. Wanneer het op deze manier gebeurt, is de kans het grootste dat een potentiële splijtzwam tijdig in de kiem wordt gesmoord. Dit gebeurt best éénmaal per jaar, op een vast tijdstip, tijdens een daarvoor belegde associatievergadering. Met de definitieve cijfers voor het afgelopen jaar ter beschikking.

In het snel veranderende notariële landschap is een gedifferentieerd aandelenbezit en winstverdeling een onvermijdelijke evolutie. Variatie biedt mogelijkheden. Slim ingezet en verstandig toegepast, kan het nieuwe dynamieken brengen of samenwerkingen mogelijk maken die anders niet mogelijk zouden zijn.

Barend Blondé (consultant FrahanBlondé)

Dit artikel verscheen ook eerder in het Tijdschrift Notarieel Management. Het tijdschrift ontdekken of de abonnementsvoorwaarden bekijken? Dat kan hier.