Wie gerechtelijk wordt gearresteerd, heeft onder andere recht op een vertrouwelijk gesprek met een advocaat, recht om te zwijgen, recht op een tolk, recht op medische bijstand en meer. De opsomming van deze rechten wordt op papier overhandigd en ook uitgelegd aan de verdachte. Uit onderzoek is echter gebleken dat niet iedereen even goed de gebruikte bewoordingen begrijpt.

Minister van Justitie Vincent Van Quickenborne heeft samen met een expertengroep het model van de verklaring van de rechten herwerkt. De focus lag op begrijpbare taal en heldere communicatie. De politiezone Brussel Noord, de zone Namur Capitale en de politiezone Limburg Regio Hoofdstad gaan bij wijze van proefproject aan de slag met het nieuwe model en krijgen ook infosessies over hoe ze de verdachte over hun rechten moeten informeren. Na evaluatie en eventuele bijsturingen wordt dit in 2024 ingevoerd over het hele land, in 52 talen.

Verdachten moeten hun rechten bij arrestatie kennen

We hebben het allemaal wel al eens gezien in een flitsende politieserie: een verdachte wordt opgepakt en zijn rechten worden voorgelezen door een politieagent. Deze procedure is geen fictie, maar een verplichting. Verdachte moeten duidelijk kennis hebben van hun rechten. De verklaring van rechten wordt op papier overgemaakt aan verdachten bij hun aanhouding en voor het eerste verhoor. De verklaring is een opsomming van de rechten die verdachten kunnen laten gelden. In praktijk worden de rechten ook mondeling toegelicht door de advocaat of de politie bij vragen van de verdachte.

Zo kan een verdachte de bijstand vragen van een advocaat en heeft die het recht op beknopte informatie over de feiten waarover men zal worden verhoord. De verdachte heeft het zwijgrecht en kan nooit verplicht worden om zichzelf te beschuldigen. Men heeft recht op een tolk en op het einde van het verhoor kan men vragen om het verslag van het verhoor voor te lezen. Daarnaast hebben verdachten ook recht om iemand in te lichten over de arrestatie.

De huidige verklaring van rechten werd ingevoerd in 2016. De verklaring bleek echter toe aan een grondige herziening, want deze was niet altijd verstaanbaar voor verdachten. De verklaring is vrij lang, namelijk bijna vier pagina’s, en behoorlijk ingewikkeld voor de meeste verdachten om goed begrijpbaar te zijn. Een goed begrip van de rechten bij een arrestatie is nochtans cruciaal om er ook effectief gebruik van te kunnen maken.

Nieuwe verklaring van rechten bij arrestatie

Een werkgroep met experten van het directoraat-generaal wetgeving, de rechterlijke orde, de federale en lokale politie, het Instituut voor Gerechtelijke Opleiding, de balies van advocaten, universiteiten en de ngo’s Droits Quotidiens en Fair Trials kwam samen om het model van de verklaring te evalueren en aan te passen. Hierbij was er bijzondere aandacht voor het gebruik van helder en eenvoudig taalgebruik. Ook het formaat en de presentatie van de informatie zijn aangepast. De inhoud van de verklaring van rechten blijft ongewijzigd en stemt overeen met wat de wet bepaalt.

Proefproject

De politiezone Brussel Noord, de zone Namur Capitale en de politiezone Limburg Regio Hoofdstad gaan bij wijze van proefproject vanaf oktober 2023 aan de slag met het nieuwe model. De politiemensen krijgen ook een infosessie over hoe ze de verdachte over hun rechten moeten informeren. Vanaf 2024 moet elke politiezone dit nieuwe model gebruiken. Het model zal ook in groot formaat worden uitgehangen in de verhoorlokalen.

Om de effectiviteit van het nieuwe model te evalueren, zullen de Université Catholique de Louvain (UCL) en de Katholieke Universiteit Leuven (KUL) gedurende acht maanden een onderzoek voeren. Een steekproef van verdachten en professionals zullen op vrijwillige basis worden geïnterviewd door studenten criminologie onder toezicht van hun universiteiten, de politie en de dienst Strafrechtelijk Beleid van de FOD Justitie. Het doel is om het effect van het nieuwe model te beoordelen. Na de proefperiode wordt het model nog aangepast waar nodig.

Vincent Van Quickenborne, minister van Justitie: “Een algemeen rechtsbeginsel luidt dat iedereen verondersteld wordt de wet te kennen. Maar we weten allemaal dat dit in de praktijk niet zo is. Wetten in ons land zijn vaak in juridische vaktermen geschreven op een manier die voor veel mensen moeilijk te begrijpen is. Dit zorgt mee voor een kloof tussen burger en Justitie. Het is aan Justitie en politie om mensen hun rechten helder uit te leggen in eenvoudig taalgebruik. Daar hebben we onder andere aandacht voor op Just-on-web, de digitale toegangspoort van Justitie. We lanceerden ook het project ‘Klare Taal’, waarbij we de brieven die Justitie verstuurt aan de burger onder de loep nemen en veel eenvoudiger opstellen, zodat iedereen ze kan begrijpen. Ook deze herziening van de verklaring van de rechten behoort tot dat project. Door op een heel heldere en eenvoudige manier die rechten te tonen en uit te leggen, garanderen we maximaal de rechten van burgers.”

Raf Van Ransbeeck, directeur van het Instituut voor Gerechtelijke Opleiding: “Iedere kleine stap in de richting van een meer begrijpelijke rechtstaal heeft een grote impact op alles wat later volgt in een gerechtelijke procedure.”

Olivier Slosse, Korpschef, politiezone Brussel Noord: “Het is fundamenteel voor de kwaliteit van het werk van de Politie dat elke verhoorde persoon zijn grondrechten goed begrijpt, of hij/zij nu slachtoffer, getuige of verdachte is. Dit begrip van de Verklaring van rechten zal het verhoor en het verloop ervan onvermijdelijk beïnvloeden. Dit is van bijzonder belang wanneer het gaat om een persoon die verhoord wordt als verdachte. Zijn/haar verhoor zal het onderzoek en het gerechtelijke dossier aanzienlijk beïnvloeden. PolBruNo heeft bovendien een traditie van openheid en droeg bij aan de lancering van het pilootproject dat deze herfst, met behulp van stagiairs criminologie, het begrip van de rechten testte bij verdachten die van hun vrijheid beroofd werden tijdens hun verhoor. De Politiezone Brussel Noord wenste dus van bij het begin van het project ‘Klare Taal’ deel te nemen aan de initiatieven om het begrip van de gebruikte termen zoveel mogelijk te doen toenemen. Onze politiemensen zetten zich reeds dagelijks in om de termen uit de huidige Verklaring uit te leggen alvorens een verhoor aan te vatten.”