Verdeling – Regeling van de schulden van de erfgenaam aan de erflater [1]

Wij gaan in deze rubriek gemakshalve uit van de meest voorkomende hypothese, namelijk dat ouders een lening toestonden aan een van hun kinderen en dat bij hun overlijden (een deel van) de lening niet is terugbetaald. De hierna uiteengezette regeling is nochtans ruimer, vermits zij van toepassing is op elke nog openstaande schuld van een erfgenaam aan de erflater (afrekening door de erfgenaam-lasthebber, nog verschuldigde huur enz.).

Een verjaarde schuld staat in beginsel gelijk met een betaalde schuld. Vaak wordt de lening toegestaan voor een bepaalde termijn maar wordt de terugbetaling niet opgeëist. Na verloop van de verjaringstermijn (10 jaar na datum van de opeisbaarheid) is de schuld uitgedoofd en dus niet meer te verrekenen in de erfenis.[2] Het is mogelijk dat de erflater de leningsschuld bewust heeft laten verjaren met de bedoeling de erfgenaam te begunstigen. In dit geval is er sprake van een (in principe in te brengen) onrechtstreekse schenking. Een schenking moet wel steeds bewezen worden.[3]

De wettelijke regeling

1. De leningsschuld wordt ingebracht in de nalatenschap van de erflater. Hierdoor wordt de schuld, tot beloop van het erfdeel van de erfgenaam-lener, opeisbaar bij het overlijden van de uitlener, ook al werd een termijn bedongen en is de termijn nog niet verstreken. Ingebrekestelling is overbodig. De schuld wordt via het procédé van de inbreng verrekend met het erfdeel van de schuldenaar.

2. Door de verrekening van de schuld met het erfdeel waarop de erfgenaam-schuldenaar recht heeft, komt de schuld automatisch in de kavel van de erfgenaam-schuldenaar. Dit voorkomt dat een eventueel dubieuze vordering in de kavel wordt gelegd van een mede-erfgenaam. Dit zou immers in strijd zijn met de beoogde gelijkheid onder de erfgenamen. De erfgenaam-schuldenaar is dus steeds solvent tot beloop van zijn erfdeel.

3. Is de schuld groter dan het erfdeel, dan geldt voor dit surplus het gewone verbintenissenrecht. Het saldo van de schuld is dan slechts opeisbaar bij de eindtermijn van de toegestane lening. De mede-erfgenamen zullen voor de betaling van dit saldo desnoods  wel in gebreke moeten stellen.

4. Het vervroegd opeisbaar worden van de lening ingevolge de inbrengverplichting is een noodzakelijk, voorzienbaar en wettelijk gevolg van de inbrengregeling. Het geeft daarom geen aanleiding tot verdiscontering van het verlies van het voordeel van de termijn. Wat meer is: men zou zelfs niet kunnen overeenkomen dat de schuld niet zal moeten verrekend worden naar aanleiding van de verdeling van de nalatenschap vermits dit een verboden overeenkomst over een toekomstige nalatenschap zou uitmaken. Om dezelfde reden kan men niet bedingen dat de inbreng maar zal moeten gebeuren na ingebrekestelling door de mede-erfgenamen.

5. Alleen aanvaardende erfgenamen zijn tot inbreng van schulden verplicht. Een erfgenaam die de nalatenschap verwerpt, is geen erfgenaam en kan dus ook niet verrekenen met zijn erfdeel. De eventueel nog openstaande schuld zal moeten terugbetaald worden overeenkomstig de regels van het verbintenissenrecht.

6. De verplichting tot inbreng van de schuld in de nalatenschap rust niet alleen op de wettelijke erfgenaam, maar ook op de contractueel erfgestelde, de algemene legataris of de legataris ten algemenen titel.

7. De erfgenaam-schuldenaar moet slechts inbrengen in de mate dat hij (aanvaardend) erfgenaam is. Dit is logisch, maar de toepassing van deze regel is niet altijd even evident:

• Werd bijvoorbeeld een lening aangegaan door een kind bij zijn beide ouders (die hem elk de helft leenden), dan zal bij het overlijden van de vader de inbreng enkel (voor de helft) moeten gebeuren in de nalatenschap van de vader. De overige helft, of wat daarvan nog rest, wordt pas ingebracht bij het overlijden van de moeder.
• Werd de lening toegestaan door ouders, gehuwd onder het stelsel van gemeenschap en verblijft de vordering of het gehele gemeenschappelijke vermogen ingevolge huwelijkscontract aan de langstlevende van hen, dan zal het saldo van de leningsschuld pas opeisbaar zijn bij het overlijden van de langstlevende ouder. De vordering (tot terugbetaling van de lening) behoort dan immers niet tot de nalatenschap van de eerststervende ouder, maar komt ingevolge het huwelijkscontract toe aan de langstlevende.
• Een lening, aangegaan door de zoon en de schoondochter, komt enkel in aanmerking voor inbreng voor het deel dat geleend werd door de zoon. De schoondochter blijft vreemd aan de erfenis van haar schoonouders. Vermits zij geen erfgename is, heeft zij ook geen erfdeel waarmee zij kan verrekenen.
• Werd de lening enkel aangegaan door de zoon en werd deze leningsschuld via huwelijkscontract gemeenschappelijk gemaakt, dan heeft dit geen invloed op de inbrengverplichting door de zoon. Hij zal de volledige schuld moeten inbrengen in de nalatenschap van zijn ouders. In dit opzicht is het huwelijkscontract voor zijn mede-erfgenamen een “res inter alios acta”.
• Heeft de erflater zich borg gesteld voor een schuld van zijn erfgenaam, dan wordt aangenomen dat de overige erfgenamen het recht hebben te eisen dat de erfgenaam-schuldenaar ofwel décharge bekomt van de borgstelling, dan wel dat de gewaarborgde schuld wordt aangerekend op zijn erfdeel.[4]
• Niet zelden investeren ouders nog gelden in de familiale onderneming die door een van de kinderen werd overgenomen. Wanneer later deze vennootschap failliet gaat, bestaat er voor het kind geen enkele wettelijke plicht tot verrekening van deze verloren gegane investering van de ouders. De familiale vennootschap is immers een derde.[5]
• De ouders/uitleners die gelden hebben geleend aan hun zoon en schoondochter en nadien de schuld zonder meer kwijtschelden, doen niet enkel een schenking aan hun zoon, maar ook aan hun schoondochter.

8. De erfgenaam-schuldenaar is geen schuldenaar, maar (mede-)eigenaar van de nalatenschap, reden waarom de regels van de compensatie (art. 1289 e.v. BW) niet van toepassing zijn.[6]

9. Algemeen wordt aanvaard dat de regel van de verrekening van de schulden met het erfdeel niet enkel geldt voor schulden die ontstaan zijn vóór het openvallen van de nalatenschap, maar eveneens toepasselijk is op schulden die nadien zijn ontstaan voor zover zij betrekking hebben op de onverdeeldheid (woonstvergoeding, vergoeding verschuldigd door een deelgenoot wegens beschadiging van een goed dat behoort tot de nalatenschap enz.).

10. Bovendien geldt de verplichting tot verrekening niet alleen bij verdelingen van nalatenschappen maar, mutatis mutandis, ook bij om het even welke andere verdeling (zoals de verdeling van een ontbonden gemeenschappelijk vermogen, onverdeeldheid van gemeen recht, vennootschapsvermogen).