De juridische wereld gonst van de veranderingen en de Potpourri’s. Juristen worden opgejaagd door technologie. De ‘strijd’ tussen juridische beroepen is minstens zo hevig als die binnen die beroepen. Nieuwe spelers kijken likkebaardend naar de juridische markt.

Voor alle juridische beroepen is het tijd om in eigen boezem te kijken. Hun wereld zal er in de toekomst anders uitzien. “Waar leveren we toegevoegde waarde?”, is als vraag wellicht zelfs te slap. “Waar leveren we unieke toegevoegde waarde?” Wat doen we echt beter? Waar maken we het verschil voor de cliënt en maatschappij? Waar is het alternatief niet beter dan het origineel?

Dit artikel is een ingekorte versie van de publicatie van Barend Blondé in het recentste nummer van Tijdschrift Notarieel Management (TNM). Voor meer informatie over TNM en haar abonnementen, klik hier. Inschrijven kan ook via het onderstaande bestelformulier.

Voor notarissen is dat niet anders. Ook zij zullen moeten zoeken naar ‘de zin van hun bestaan’. Het beroep van notaris kent een belangrijke, wettelijke bescherming. Waaraan dankt de notaris dit geschenk van de maatschappij? Welke argumenten kunnen ze op tafel leggen om deze geste van de maatschappij te blijven verantwoorden?

Zit de toegevoegde waarde in het voorbereiden, tekenen en registreren van de ‘authentieke akte’, één van de weinige juridische zekerheden die ons nog rest? De akte is ongetwijfeld een belangrijk instrument in ons rechtsbestel. De afschaffing ervan zou het juridisch drijfzand waarop onze burgers en ondernemingen moeten bouwen alleen maar doen toenemen. Maar om de authenticiteit van een titel of ander gegeven te garanderen, hebben we in de toekomst wellicht geen mensen meer nodig. Technologie zal dat varkentje ook wel wassen (blockchain). De unieke toegevoegde waarde van de notaris koppelen aan de ‘authenticatie van gegevens’, is een doodlopende weg.

De toegevoegde waarde van de notaris moet dan wel het advies zijn dat hij geeft. De rechtzoekende helpen de weg (terug) te vinden. […]

[…]

We moeten een spade dieper graven. Zoeken naar de USP, de ‘unique selling proposition’ van de notaris. Waar mag de notaris zich op de borst kloppen en zijn positie in de juridische instituties claimen?

Zonder exhaustiviteit te claimen, durven we alvast drie grote maatschappelijke rollen van het notariaat naar voren te schuiven die haar onzes inziens onderscheidt van de andere juridische beroepen. Het notariaat zorgt voor:

• de liquiditeit van de vastgoedmarkt;
• een betere juridische gezondheid van de burger;
• een stootkussen voor institutionele hervormingen.

We baseren ons hierbij enerzijds op twintig jaar ervaring in de juridische markt waarvan we tien jaar intensief samenwerken met notarissen en medewerkers. Anderzijds kan men de toegevoegde waarde van de notaris niet loskoppelen van wat de cliënt als toegevoegde waarde ervaart. Daarom baseren we ons ook op de 50.000 cliënten die de afgelopen drie jaar via NotaPulse werden bevraagd.

1. Liquiditeit van de vastgoedmarkt

België heeft de afgelopen decennia veel crisissen moeten doorstaan, maar de vastgoedmarkt is wonderbaarlijk stabiel en vruchtbaar gebleken. Miljoenen Belgen hebben dankzij hun eigen woning een beter, stabieler leven opgebouwd en we mogen er niet aan denken hoe het met onze staatsschuld zou zijn gesteld zonder die jarenlange stabiele stromen aan vastgoedbelastingen.

De Belgische notaris speelt hierin een belangrijke rol. Niet zozeer als ‘authenticator’ of zelfs als ‘adviseur’, maar wel als smeerolie in de vastgoedmachine. Jaarlijks hebben vele duizenden vastgoedtransacties plaats. Voor grote bedragen, vaak de grootste uitgave in het leven van de burger. Ondanks het belang en ondanks het volume zijn er proportioneel weinig geschillen die rechtstreeks voortkomen uit de koop en verkoop van vastgoed. Dat de verkoop of aankoop van een woning zelden leidt tot een procedure is de echte rechtszekerheid in de vastgoedmarkt. Deze rechtszekerheid zorgt voor vertrouwen en dit vertrouwen zorgt voor transacties. De vastgoedmarkt is liquide dankzij het vertrouwen in de procedure. En de notaris speelt hierin een cruciale rol.

Een gegeven dat nog te vaak onderschat wordt, is dat de notaris niet optreedt als een partijdige adviseur maar als een onafhankelijk adviseur. “Hij dient de belangen van alle partijen en zal hen dan ook wijzen op tegenstrijdige belangen en onevenwichtige afspraken (www.notaris.be).” Het is met andere woorden zijn rol om de transactie tot een evenwichtig resultaat te brengen en potentiële geschillen onmiddellijk en in der minne op te lossen. Ook in een transactie waar twee notarissen optreden, staan deze notarissen niet tegenover elkaar (als het goed is, zitten notarissen bij het verlijden van de akte ook naast elkaar en niet tegenover elkaar of bij hun cliënten). Ze zorgen samen voor een billijke transactie waaruit alle juridische angels gehaald zijn. Het notariaat is op haar sterkst wanneer ze erin slaagt een moeilijke transactie, met partijen die elkaar weinig gunnen, binnen de drie maanden en buiten de rechtbank, tot een goed einde te brengen.

Waarom is dit een sterkte van de notaris? Omdat deze rol in het DNA van het Belgische notariaat zit. Het is intrinsiek verbonden aan de rol van notaris.

Maar we moeten niet flauw doen. Het is ook de sterkte van de notaris omdat het in zijn vergoedingssysteem zit. De notaris wordt goed vergoed voor het resultaat dat hij oplevert, niet voor de inspanning die hij levert. De sterkte van het huidige ‘businessmodel’ is dat zowel de vastgoedsector, de overheid, de cliënten én de notarissen baat hebben bij een snelle, succesvolle transactie zonder geschillen of onzekerheden nadien. De vaste vergoeding van de notaris is een sleutelelement in dit model:

• verander het vaste tarief in een variabel tarief in functie van inspanning (voorbeeld, het uurtarief) en het resultaatdenken komt in het gedrang;
• laat de prijzen vrij en de notarissen zullen elkaar meer beconcurreren op prijs. Ze zullen minder optreden als onpartijdig en meer als partijdige adviseurs. Het risico op geschillen zal toenemen.

Sleutelen aan het tariferingsmodel is een risico voor de liquide vastgoedmarkt: meer potentiële geschillen, grotere doorlooptijd, grotere variabiliteit in prijzen, minder belastinginkomsten, potentieel minder Belgen met een eigen woning. Het zou zo meteen ook een van de belangrijkste troeven van het notariaat wegnemen.

2. Betere juridische gezondheid van de burger

[…]

3. Stootkussen voor institutionele hervormingen

[…]

Conclusie: delicaat evenwicht tussen stam en takken

Het notarieel systeem zoals het vandaag bestaat, is een delicaat evenwicht.

Ook als is het bon ton voor sommige politici of belangengroepen om het notariaat te bekritiseren en ook al durven notarissen al eens zeuren over de administratieve lasten en oplopende kosten, alle partijen moeten zich goed realiseren wat ze te verliezen hebben wanneer ze aan de evenwichten torsen:

• burgers kunnen soepel en tegen een lage kost eerstelijnsadvies inwinnen in voor hen belangrijke juridische materies;
• de overheid kan stoelen op een betrouwbare partner die hen niets kost en die hen in belangrijke mate helpt bij de inning van belastingen, de coördinatie tussen administraties en die heel wat geschillen uit de rechtbank houdt;
• […]
• […]

Het notariaat is een boom met belangrijke takken: liquide vastgoedmarkt, laagdrempelige eerstelijnshulp, coördinatie tussen administraties … Deze takken vervullen een belangrijke sociale en maatschappelijke rol. Het monopolie en de vaste, gegarandeerde tarieven vormen de stam van deze boom.

[…]

Barend Blondé, consultant FrahanBlondé