Met de regelmaat van de klok duiken in de media verontrustende berichten op over een woedende publieke opinie die schreeuwt om strengere straffen. Justitie zou te mild, en dus te laks reageren op zwaarwichtige criminaliteit. Onheilspellende doembeelden van een volksmassa die op straat komt om zelf de dader te gaan lynchen, komen dan voor de geest. De bekommernissen hieromtrent zijn zeer terecht, doch een aantal kanttekenen dringen zich op. Overschatten we misschien de repressie in de samenleving? Een opmerkelijke vaststelling is alleszins dat de samenleving in andere domeinen wel reeds een minder punitieve evolutie heeft doorgemaakt. Kan hier inspiratie gevonden worden voor Justitie?
Vaak wordt gesteld dat de kloof tussen de rechtsprekende rechters en de wil van het volk enorm zou zijn. De magistratuur wordt dan verweten wereldvreemd te zijn
Let’s not jump to conclusions yet!
Vaak wordt gesteld dat de kloof tussen de rechtsprekende rechters en de wil van het volk enorm zou zijn. De magistratuur wordt dan verweten wereldvreemd te zijn, doof voor de schreeuw om meer repressie. In sommige reacties op de uitspraken inzake dossiers als Sanda Dia en Sven Pichal wordt inderdaad het proces gemaakt van een te milde, te lakse Justitie. Het is echter zeer de vraag of de publieke opinie wel zo repressief is als uit deze reacties zou kunnen blijken. Het zijn vaak de hardste roepers die de media halen, maar zij vertolken daarom nog niet automatisch een breed gedragen maatschappelijk gevoel.
Het is zeker correct om te stellen dat de publieke verontwaardiging er steevast in bestaat dat de uitspraak te mild zou zijn. Zelden of nooit wordt er gemor gerapporteerd over straffen die te streng zouden zijn. Maar deze berichtgeving betreft slechts een handvol zaken, zeker in verhouding genomen tot de vele duizenden strafrechtelijke uitspraken die Justitie jaarlijks velt. Het is zelden verstandig om algemene conclusies te trekken uit een zeer beperkt aantal, bovendien erg gemediatiseerde uitspraken. Wordt hier niet de fout gemaakt, die men de publieke opinie nota bene zelf vaak verwijt, met name al te snel conclusies trekken op basis van te beperkte informatie?
De eerlijkheid gebiedt om te zeggen dat er in werkelijkheid weinig informatie bestaat over de vraag hoe repressief de publieke opinie daadwerkelijk is. Onderzoek in die richting, alsook de meest recente Justitiebarometer wijzen alleszins op een veel genuanceerder beeld dan wat uit de media naar boven komt. Het zou dan ook onverstandig zijn om verregaande consequenties te verbinden aan een gevoel waarvan niet met zekerheid kan worden gesteld dat het ruim gedragen is.
Hoe reageren op deze opstoten van repressie?
Los van bovenstaande bedenking, valt niet te ontkennen dat de roep om meer repressie geregeld opduikt in de media. Het lijkt weinig verstandig om dit weerkerend fenomeen volstrekt te negeren. Zulks geldt des te meer in een democratie, waar het beslissingsrecht principieel aan het volk toekomt. Rest de vraag wie het toekomt om te reageren wanneer een rechterlijke uitspraak op onbegrip lijkt te stoten.
Het staat buiten kijf dat de politiek zich uitermate terughoudend moet opstellen. Het komt politici geenszins toe om publiekelijk kritiek te geven op rechterlijke uitspraken in individuele dossiers
Het staat buiten kijf dat de politiek zich uitermate terughoudend moet opstellen. Het komt politici – laat staan ministers van Justitie – geenszins toe om publiekelijk kritiek te geven op rechterlijke uitspraken in individuele dossiers. Ook minachtende uitlatingen over “werkstrafjes” zijn volstrekt uit den boze en ondermijnen de instellingen fundamenteel. Het “recht-spreken” komt immers logischerwijze toe aan de rechterlijke macht, en niemand anders.
Anderzijds is het net de taak van de rechterlijke macht om de gepaste straf uit te spreken, ook wanneer zij vermoedt dat deze straf milder is dan wat de publieke opinie verlangt. Dit vergt moed, en verdient om die reden alleen al onze waardering en ons respect. Maar het is essentieel dat de rechterlijke macht zich niet laat leiden door de publieke opinie, waarvan – zoals hierboven aangehaald – niet eens zeker geweten is waarvoor zij staat. Het is immers uitsluitend de rechterlijke macht die hiervoor over de broodnodige onafhankelijkheid beschikt. In tegenstelling tot politici draagt zij niet de molensteen van de populariteit om de nek. Politici moeten verkozen worden. In die zin kan hen tot op zekere hoogte vergeven worden dat zij populaire meningen achterna hinken. Rechters dragen deze last niet, zijn voor het leven benoemd, doch dragen hierdoor een belangrijke maatschappelijke verantwoordelijkheid en plicht. Nog meer dan van politici mag van rechters verwacht worden dat zij onpopulaire beslissingen nemen wanneer dit noodzakelijk en/of rechtvaardig is. Dit impliceert op zijn beurt loyauteit van politici ten aanzien van de magistratuur voor de maatschappelijke taak die zij op zich neemt, minstens door de rechterlijke beslissingen te erkennen en uitermate terughoudend te zijn met commentaar.
Wanneer opgemerkt wordt dat er in de samenleving onbegrip leeft over een bepaalde uitspraak, moet verder gegaan worden op de reeds ingeslagen weg om uitspraken te duiden en te kaderen. Dit komt inderdaad ten dele de rechterlijke macht toe onder meer via toelichting door persmagistraten, maar ook eenieder die betrokken is bij strafrecht heeft hierin een maatschappelijke rol te vervullen. Het is op die momenten essentieel om in dialoog te treden met de publieke opinie en blijvend toe te lichten dat strenger straffen vaak contraproductief is.
Maatschappelijke overtuigingen staan niet in graniet gebeiteld
Zo zal blijvend gewezen moeten worden op de gevaren van verregaande repressie en op de ineffectiviteit van almaar strenger straffen. Dit maatschappelijk debat hoeft niet uitzichtloos te zijn. Hoopgevend is alleszins het feit dat in gelijkaardige materies wel een minder punitieve evolutie te noteren viel. Het is dus geenszins zo dat de roep naar repressie in alle facetten van de maatschappij geweven zit.
Zo zijn opvoeding en onderwijs de voorbije decennia gevoelig zachtaardiger geworden. De tijd dat kinderen afgeranseld werden om hen te corrigeren is voorbij. Het inzicht dat opvoeden op een geweldloze manier moet geschieden, is reeds geruime tijd verworven. De opvoeding met de harde hand behoort definitief tot het verleden.
Ook in het onderwijs werd een gelijkaardige weg afgelegd. Het is ondenkbaar dat een leerkracht een leerling nog met een ijzeren liniaal op de vingers zou tikken teneinde diens aandacht bij de les te houden. Ouders zouden massaal protesteren mocht een leerkracht hun kind slaan, wegens volstrekt ongepast. Nog niet zo gek lang geleden, was de situatie gans anders.
Deze maatschappelijke inzichten zijn evenmin spontaan uit zichzelf ontstaan. Zij zijn mee ingegeven geweest door wetenschappelijke inzichten in opvoedkunde en pedagogiek. Ook daar speelden argumenten van zinvolheid, van contraproductiviteit en zelfs van moraliteit. Het valt niet in te zien waarom criminologische inzichten minder overtuigend zouden zijn op het vlak van strafrecht.
Uiteraard bestaat er een groot onderscheid tussen strafrecht enerzijds, en opvoeding en onderwijs anderzijds. In het strafrecht is er bijvoorbeeld ook sprake van de bescherming van de samenleving. Maar bepaalde onderdelen van het strafrecht behelzen ook opvoedkundige elementen. Uiteindelijk bestaat de bedoeling van een straf er ook in dat de veroordeelde op een bepaald ogenblik zijn plaats terug inneemt in de maatschappij. De evoluties inzake opvoeding en onderwijs vallen dan ook geruststellend te noemen: de onderliggende gedachte ervan is uitlegbaar en de samenleving heeft in deze levensdomeinen reeds zichtbaar een weg afgelegd.
Bij wijze van besluit kan ervoor gewaarschuwd worden om niet te snel uit te gaan van een drang naar strengere straffen
Er is altijd reden voor hoop
Bij wijze van besluit kan ervoor gewaarschuwd worden om niet te snel uit te gaan van een drang naar strengere straffen. Bij opstoten van onbegrip vanuit de publieke opinie is het essentieel dat politici zich loyaal gedragen ten aanzien van de rechterlijke macht, die op haar beurt onafhankelijk en – waar nodig – tegen de publieke opinie in moet blijven opereren. Het is tot slot essentieel en zinvol het maatschappelijk debat te blijven voeren: het is immers gebleken dat het niet onmogelijk is om maatschappelijke overtuigingen te doen evolueren. Laat ons dit allemaal ook dit jaar weer betrachten.
0 reacties