Een schenking is een akte waarbij de schenker zich dadelijk en onherroepelijk van de geschonken zaak ontdoet, ten voordele van de begiftigde, die ze aanvaardt. In België geldt een principiële verplichting om schenkingen te doen via een notariële akte (cf. 931 (oud) BW). Een schenking komt immers tot stand als de wilsovereenstemming authentiek is vastgesteld. Op deze regel bestaan een aantal uitzonderingen. Zo kunnen roerende goederen ook worden geschonken via de handgift, bankgift of onrechtstreekse schenking.

Fysieke overhandiging van aandelen?

Een van de essentiële bestanddelen van de handgift is de zogenaamde traditio, de fysieke overhandiging van het geschonken goed. Ter volledigheid, de andere essentiële elementen zijn het inzicht om te schenken (de animus donandi) en de aanvaarding van de schenking door de begiftigde

Dit maakt dat volgens de klassieke visie alleen lichamelijke roerende goederen geldig via de handgift kunnen worden geschonken. Vóór de afschaffing van de aandelen aan toonder, was het dan ook gangbare praktijk om deze aandelen te schenken via een handgift. Deze aandelen staan immers niet op naam en diegene die het fysieke aandeelbewijs in handen heeft of kan voorleggen (‘toonder’) is de rechtsgeldige eigenaar en kan zijn rechten als aandeelhouder van de vennootschap laten gelden. Alle rechten verbonden aan het aandeel zitten in het document/waardepapier zelf (cf. art. 2279 (oud) BW). Dit brengt mee dat het kan worden overgedragen zonder al te veel formaliteiten.

Sinds 1 januari 2008 mogen ondernemingen echter geen aandelen aan toonder meer uitgeven. Tot 31 december 2013 gold een overgangsperiode om ondernemingen de tijd te geven om te voldoen aan de wettelijke verplichtingen en de aandelen aan toonder om te zetten in aandelen op naam. Sinds 1 januari 2014 zijn de aandelen aan toonder volledig afgeschaft. Sindsdien leek het dan ook onmogelijk om aandelen nog zonder tussenkomst van de notaris en dus zonder betaling van schenkingsrechten te schenken.

Wat met aandelen op naam?

Voor aandelen op naam is de regeling helemaal anders: de rechten met betrekking tot deze aandelen komen toe aan de persoon, die in het register van aandelen staat genoteerd als aandeelhouder. Aandelen op naam zijn dan ook geen lichamelijke goederen.

Over de geldigheid van de schenking van aandelen op naam door de loutere inschrijving in het aandelenregister is al veel inkt gevloeid. De meerderheid van de rechtsleer verwierp tot op heden deze schenkingstechniek. Door het onlichamelijk karakter van aandelen op naam kunnen deze volgens deze klassieke zienswijze niet geldig worden geschonken via handgift en moet er een notaris worden ingeschakeld. Op deze visie kwam in de laatste jaren steeds meer kritiek. Volgens deze visie is de aantekening in het aandelenregister slechts een middel om de vooraf rechtsgeldig (bij notariële akte) gerealiseerde schenking te bewijzen en tegenstelbaar te maken aan de vennootschap en derden, maar is geen eigendomsoverdracht op zich.

De eigendomsoverdracht moet gebeuren via een aparte rechtshandeling. Voor het bestaan en de geldigheid van de eigendomsoverdracht moet de schenker wel rekening houden met de wettelijke en statutaire overdrachtsbeperkingen. Zo veronderstelt de geldigheid van een schenking van aandelen op naam overeenkomstig het gemeen recht een authentieke akte (art. 931 (oud) BW), op straffe van nietigheid zolang de schenker leeft (art. 1339 (oud) BW). Een loutere naamswijziging in het aandelenregister leidt volgens deze traditionele strekking dan ook niet tot een schenking van aandelen. Iedere belanghebbende of zelfs de rechter zou ambtshalve de nietigheid van de (ongeldige) schenking kunnen inroepen.

Impact van nieuw Burgerlijk Wetboek?

De hervorming van het Burgerlijk Wetboek en de invoering van het ‘Boek 3: Goederen’ in het nieuw Burgerlijk Wetboek lijkt echter een nieuwe wending aan te nemen.

Het oud artikel 2279 (oud) Burgerlijk Wetboek hanteerde het beginsel “bezit geldt als titel”. Dit artikel was enkel van toepassing op lichamelijke roerende goederen en op onlichamelijke roerende goederen die in een titel (lees: notariële akte) belichaamd worden. Dit artikel is thans vervangen door artikel 3:24 huidig Burgerlijk Wetboek dat luidt als volgt:

“De bezitter te goeder trouw van een zakelijk recht op roerende goederen wordt vermoed over een titel te beschikken, behoudens tegenbewijs.”

De nieuwe bepalingen uit het Burgerlijk Wetboek voeren een eigendomsvermoeden in op grond van bezit en de feitelijke uitoefening van een recht totdat het tegendeel bewezen wordt. Volgens de memorie van toelichting bij het nieuw Burgerlijk Wetboek wordt hiermee afgestapt van de traditionele visie waarbij het bezit wordt gelinkt aan lichamelijke roerende goederen en wordt hiermee de evolutie van de verschillende opvattingen omtrent onlichamelijke goederen toegelaten.

Volgens een strikte lezing van het huidig Burgerlijk Wetboek staat de deur volgens NOVIUS opnieuw open voor de schenking van aandelen via een handgift zonder dat hiervoor langs de notaris moet gepasseerd worden (lees: loutere inschrijving in het aandelenregister).

Ook het Wetboek van Vennootschappen en Verenigingen laat deze evolutie toe. In verschillende bepalingen wordt immers louter verwezen naar het gemeen recht. Zo stelt artikel 5:61 van het Wetboek van Vennootschappen en Verenigingen “dat een overdracht en overgang van effecten gebeurt volgens de regels van het gemeen recht”. De evoluties in het gemeen recht hebben dan ook noodgedwongen uitwerking op het vennootschapsrecht.

Voor een geldige handgift is een geschrift in se niet nodig, maar wel ten zeerste aan te bevelen om latere discussies omtrent het bestaan of de datum van de schenking te vermijden.

Geschrift opstellen om discussie te vermijden

Om evenwel te vermijden dat er later discussies over het bestaan of de datum van de schenking ontstaan is het aangewezen om naast de inschrijving in het aandelenregister eenzijdige geschriften op te stellen waaruit de intentie om te schenken alsook de aanvaarding van de schenking blijkt. Dit kan bijvoorbeeld, zoals dat ook voor schenkingen via handgift van alle andere roerende goederen, door een door de schenker – voorafgaandelijk aan de inschrijving in het aandelenregister – per aangetekende post verzonden brief die de begiftigde beantwoordt. Hierna kan deze schenking aan de onderneming kenbaar worden gemaakt met een brief gericht aan de maatschappelijke zetel waarna de inschrijving in het aandelenregister kan geschieden. Op die manier worden latere discussies in ieder geval vermeden.

Via de schenking van aandelen via een handgift kunnen de partijen kiezen of ze de schenking ter registratie aanbieden en/of ze schenkingsrechten betalen op de schenking. In tegenstelling tot de schenkingen via een notariële akte, moet een schenking via een (onderhandse) handgift niet ter registratie aangeboden te worden.

Het hof van beroep van Antwerpen heeft in een arrest van 12 juni 2019 geoordeeld dat een schenking van aandelen wordt voltrokken door de loutere wilsovereenstemming en dat de inschrijving in het aandelenregister slechts de bevestiging is van de door de wilsovereenstemming geldig tot stand gekomen schenking. Deze rechtspraak ging in tegen de klassieke visie die werd ondersteund door de meerderheid van de rechtspraak.

Het is bijgevolg een zeer positief gegeven dat de wetgever thans zelf de deur heeft opengezet voor de verdere ontwikkeling in deze richting.

Hoe dan ook moeten we de toekomstige evolutie in rechtsleer en rechtspraak afwachten. Wordt in elk geval vervolgd.

Angelika CHYLA, advocaat Novius