Net voor de kerstvakantie was minister van justitie Koen Geens op bezoek bij de Orde van Vlaamse Balies. Hij sprak er de algemene vergadering toe, die ook wel eens het “advocatenparlement” wordt genoemd. De minister voelde zich ook in dat parlement als een vis in het water en hij sprak er onder meer over zijn plannen over de hervorming van de rechtsbijstandsverzekering, over zijn visie over de toekomst van de advocatuur en over justitie in het algemeen. Iedereen (vriend of vijand) was onder de indruk van zijn oratorisch talent. Tegenover tachtig advocaten, met minstens even zoveel meningen, is overtuigend spreken geen sinecure.

In zijn woordenvloed was er één zinnetje dat mij bijzonder trof. Hij had het al eerder elders uitgesproken en ook toen was het mij opgevallen: “Recht is geen wetenschap, het is een kunst”. Van een minister van justitie zou je zoiets nog kunnen verwachten, maar ook van een gerespecteerd wetenschapper zoals Prof. dr. Koen Geens (ook al spreekt hij in zijn hoedanigheid van minister)? Want zeg nu zelf,  als recht kunst is betekent het dan meteen ook dat advocaten kunstenaars zijn? En zijn de magistraten dan de curatoren van de dagelijkse tentoonstelling van advocatuurlijke meesterwerken? De minister had het wel duidelijk over “kunst” en dus niet over een “kunstje”. Kunstjes zijn voor circusartiesten, die soms ettelijke borden tegelijk draaiende houden. In het circus krijgt men daarvoor applaus, maar ook enkel daar.

De minister blijkt toch geen afkeer te hebben voor zijn collega’s – wetenschappers. Zijn ambitieus plan om grote delen van het burgerlijk recht te hervormen is voorbereid door eminente professoren, die in veel gevallen het recht in overeenstemming willen brengen met de tijdsgeest en de ontwikkelingen in de rechtspraak.  De burger kan nu weliswaar opmerkingen maken – een publieke consultatie heet dat tegenwoordig – maar wie wil reageren kan er maar best met een frisse kop en met een nodige dosis rechtswetenschap aan beginnen (voel u vrij om dat te doen, via https://justitie.belgium.be/nl/bwcc). De “recht is geen wetenschap”-doctrine betekent dus niet meteen dat de universiteitsprofessoren worden uitgeschakeld (opluchting in de universitaire cenakels), al laat die wetgevingstechniek niet veel ruimte meer voor de volatiele meningen en oprispingen van de wetgevende macht (gemor op de parlementaire banken, misschien).

De vraag of recht een wetenschap is, of toch eerder kunst, is overigens niet nieuw. Enige tijd geleden bracht de Nederlandse rechtsfilosoof Timo Slootweg (Universiteit Leiden) het gedachtengoed van die andere Nederlander Scholten weer onder de aandacht (Scholten leefde van 1875 tot 1946). Ik citeer nu even uit Slootwegs monografie “Uit de schaduw van de wet. Inleiding tot de esthetica van het recht”: “Scholten betoogt dat het recht rechtsvinding en wetenschappelijke elementen kent, maar dat het ten diepste geen rationele wetenschap is, maar – net als religie – een vorm van kunst is.  Ten diepste gaat het over scheppen. Ars inveniendi. Uitvinden wat recht is”. Recht is dus een soort van scheppende daad, vergelijkbaar met wat kunstenaars doen. Wie is dan de Panamarenko, Koen Vanmechelen of Sam Dillemans van  het recht? (stilte op alle banken).

Slootweg vat het ware recht op als een zoeken naar gerechtigheid die als Schoonheid moet worden aangemerkt. Onder verwijzing naar Nietschze en Kierkegaard beargumenteert hij dat de meest geschikte aanknopingspunten voor een waarheidsgetrouwe filosofie en wetenschap niet in de rede te vinden zijn, maar in de dichtkunst, mythe en religie. De minister van justitie als de nieuwe Paul Van Ostaijen of Herman De Coninck? (andermaal stilte op alle banken). Of als de geestelijke leider van de nieuwe juridische religie?

Laten we stoppen met al die ironie. Ook de minister van justitie ziet het recht niet als een mythe (al lijken sommige commentatoren niet altijd overtuigd) en de hervormingen zijn wel degelijk  wetenschappelijk ingebed. De vraag is natuurlijk of al wie met justitie betrokken is dezelfde snelle verwerkingscapaciteit heeft. Wie niet oplet dreigt inderdaad de clown uit het circus te worden waar alle borden op de grond vallen. Tot groot jolijt van de toeschouwers, in casu (om maar even dit juridisch jargon te gebruiken) de burger, vroeger nog rechtszoekende en in lang vervlogen tijden de rechtsonderhorige. Laten we er met zijn allen voor zorgen dat we geen “horigen” van het recht worden. En ja, met advocaten als creatieve kunstenaars voor een rechtvaardige samenleving.

Hugo LAMON

Mr. Hugo LAMON is advocaat aan de balie Limburg en vanaf 1 september 2017 bestuurder en woordvoerder van de Orde van Vlaamse Balies. Iedere woensdag maakt hij op Jubel een beschouwing over justitie.

Lees hier alle artikels van ‘LAMON op woensdag’.