Het is onopgemerkt voorbijgegaan, maar vorige vrijdag hebben de magistraten via een rechtstreekse verkiezing (met stemplicht, want het is voor hen een ‘ambtsverplichting’) hun vertegenwoordigers verkozen voor de Hoge Raad voor de Justitie. Die Hoge Raad wordt maar voor de helft door de magistraten zelf ingevuld, want later zal de andere helft door de Senaat worden aangeduid. Dat laatste moet met een tweederdemeerderheid gebeuren, maar het lijkt erop dat door de jongste verkiezingsuitslagen daarvoor de steun van minder partijen nodig zal zijn dan voorheen.

De Hoge Raad voor de Justitie werd 25 jaar geleden opgericht in de nadagen van de zaak Dutroux en dus op een hoogtepunt van het wantrouwen van de burger in het gerecht. De instelling werd verankerd in de Grondwet (om de onafhankelijkheid te waarborgen). De helft van de leden zou door de magistratuur worden aangeduid (omdat rechters nu eenmaal onafhankelijk zijn en niet onder druk mogen worden gezet) maar ook voor de andere helft door de politiek (omdat het wantrouwen in de magistratuur toen heel groot was en rechters hun onafhankelijkheid misbruikten om geen verantwoording af te leggen aan de samenleving). Bij de oprichting was het uitdrukkelijk de bedoeling om de burger terug vertrouwen te doen krijgen in justitie en daarom zou de Hoge Raad een belangrijke rol krijgen in de benoemingen en de promotie van de magistraten en daarnaast ook het functioneren van justitie controleren (via audits en bijzondere onderzoeken) en adviezen verlenen aan de wetgever. Niemand betwist het belang van die Hoge Raad. Het is in dat opzicht toch wat merkwaardig dat er zo weinig aandacht was voor die verkiezingen.

Verkiezingen zijn altijd wat spannend en zoals het in een democratie hoort hebben de kiezers altijd gelijk. Alle kandidaten konden hun ambities en intenties toelichten op één A4’tje (dat ook netjes op de website van de Hoge Raad werd gepubliceerd). Dat format verhindert – door de opgelegde ruimtebeperking – doorwrochte meningen, al kon een van de verkozenen toch voldoende kiezers bekoren met volgend programmapunt: “een hernieuwd en gestroomlijnd huishoudelijk reglement voor een juiste afbakening van de quorumregels en de grondwettelijke pariteitsverplichting”. De betrokkene kan niet verbergen dat hij een juridische bolleboos is.

Veel van de verkozenen pleiten voor een “proactieve, externe en open communicatie” voor justitie. Dat komt bij zes (van de elf) verkozenen van het Nederlandstalig College terug, al geeft niemand aan hoe dat dan concreet moet. Slechts één verkozene pleit voor “terughoudende” communicatie.

Sommige verkozenen vinden dat de Hoge Raad er over moet waken dat “elke magistraat zich vertegenwoordigd en gehoord” voelt, zonder enige link te leggen met de burger. Een andere verkozene belooft zich zelfs in te zetten “voor alle magistraten op het veld” .

Het herstel van het vertrouwen in de rechtstaat is een – terecht – aandachtspunt voor verschillende verkozenen. Er vallen verder mooie beschouwingen te lezen zoals “Justitie is in de eerste plaats een vorm van maatschappelijke dienstverlening”, of “de Hoge Raad voor de Justitie moet zichzelf heruitvinden”. Een van de verkozenen ziet de Hoge Raad als een plek voor “ontmoeting en dialoog tussen justitie en de natie” (sic) die waakzaam moet zijn voor de “sluipende pogingen om de derde macht te beknotten”.

De verkiezingen zorgden ook voor een merkwaardige territoriale verdeling. Er is geen enkele Limburgse kandidaat verkozen. De vrederechter van Mol is de enige vertegenwoordiger van de zetel van het rechtsgebied Antwerpen.

In het Franstalig kiescollege leek er een grotere syndicalisering te zijn. De “Association syndicale des Magistrats” had opgeroepen om voor “haar zes kandidaten” te stemmen. Blijkbaar was dit toch niet zo’n goede zet, want uiteindelijk werd maar één van die zes kandidaten ook effectief verkozen. Misschien wordt de invloed van die soms luidruchtige vakbond toch wat overschat.

Er was ook nog een ander merkwaardig fenomeen bij de verkiezing van het Franstalig college. Twee kandidaten waren tot voor kort actief in het College van hoven en rechtbanken (de wettelijke vertegenwoordiger van de magistraten). De twee kandidaten werden niet verkozen en haalden zo opvallend weinig stemmen dat de indruk ontstaat dat met hen werd afgerekend.

De helft van de Hoge Raad is nu samengesteld. Het is nu aan de politieke wereld om het plaatje te vervolledigen. Het valt te hopen dat bij de invulling van de overige mandaten het mantra van 25 jaar geleden nu de overhand haalt en er wordt gekeken naar de beste kandidaten die ervoor kunnen zorgen dat de Hoge Raad voor de Justitie een stevige brug kan slaan tussen justitie en de burger.

Hugo Lamon

Lees hier meer columns van meester Hugo Lamon over Justitie.

Op de hoogte blijven van alle nieuwigheden binnen justitie, advocatuur en de juridische en fiscale wereld? Volg Jubel.be op LinkedIn.