Tijden veranderen snel, maar het blijft toch nog altijd zo dat wetten gemaakt worden door parlementen. De verkozenen zijn de vertegenwoordigers van het volk. Van politici wordt natuurlijk verwacht dat zij rekening houden met het algemeen belang en ook voldoende rechtszekerheid bieden wanneer ze dwingende regels opleggen. De wetgever heeft de plicht kwaliteitsvolle wetgeving te maken.

Professoren van de VUB, ULB en de UA trokken in De Standaard aan de alarmbel (“Waarom politici zulke zware steken laten vallen”, DS, 10 januari). Zij vinden dat de plannen voor de hervorming van het aansprakelijkheidsrecht, die nu in het parlement wordt besproken, nergens op slaan. “De 6 artikelen die sinds 1804 de materie regelen worden vervangen door 57 artikelen die, vaak moeilijk leesbaar, deze samenlevingsregels voor de komende decennia vastleggen”. De professoren vinden dat wat nu voorligt “de gouden medaille voor rechtsonzekerheid verdient”. Ze stellen zich de vraag waarom de verkozen politici, die volgens de Grondwet moeten opkomen voor de bescherming van de burgers, zulke “zware steken laten vallen”.

Die scherpe kritiek mag verbazen, nu het toch algemeen bekendheid is dat de teksten die voorliggen niet door politici zelf maar wel door een commissie van professoren werd voorbereid. Het gaat dus in essentie niet om kritiek op de wetgever, maar het is een keiharde uitval naar de collega’s van andere universiteiten. Bij nader inzien is er geen enkele professor van de KUL die het opiniestuk openlijk steunt. Betekent dat nu eigenlijk dat niet enkel de politici maar ook sommige professoren klunzen zijn?

Hetzelfde debat leeft ook elders. In De Tijd verscheen een opiniestuk van een “advocaat grondwettelijk recht en praktijkassistent aan de KUL” die voorspelt dat er dit jaar wel degelijk debat zal worden gevoerd over de rechtstaat (“Over de rechtstaat onderhandelen we dit jaar net wel”, De Tijd, 10 januari). Dat is een reactie op een eerder in die krant verschenen opiniestuk van een advocate en “wetenschappelijk medewerkster aan de KUL” die aankondigde dat de Orde van Vlaamse Balies de verkiezingsprogramma’s van alle politieke partijen “nauwgezet zal analyseren en duiden wat indruist tegen de rechtstaat” ( Een opiniestuk met de duidelijke titel “Over de rechtstaat onderhandel je niet”, De Tijd, 3 januari). Ze eindigt haar opiniestuk als volgt: “Politieke beloftes in strijd met de rechtstaat, daar zou ik dus mijn tijd niet insteken”. Net dat laatste wordt in het opiniestuk van 10 januari tegengesproken. De auteur is ook jurist, advocaat en trouwens verbonden aan dezelfde universiteit, maar komt toch tot een volstrekt andere conclusie: “Schrik niet dat partijen de komende maanden voorstellen doen die tegen de grondwet ingaan. In tegenstelling tot wat juristen en politici soms suggereren is dat niet abnormaal en zelfs gezond. De rechtstaat is geen statisch begrip”. En dus bij uitbreiding: politici die de grondrechten willen terugschroeven zijn geen klunzen.

Intussen heeft maandag de Raad van State een streep getrokken door de hervorming van de budgetten van mensen met een beperking door toepassing van de zogenaamde “standstillclausule”. Sociale rechten mogen volgens de Grondwet niet aanzienlijk worden verminderd zonder dat daartoe redenen worden aangevoerd van algemeen belang. Sommigen trokken na het arrest weer de klassieke registers open en verweten de Raad van State “activistisch” te zijn. Enkele politici waren slimmer en beseften dat dit niet de fout is van de rechters, maar wel van de politieke wereld zelf. De oplossing daarvoor is immers tweevoudig: ofwel motiveert de wetgever beter waarom in het kader van het algemeen belang de rechten van bepaalde burgers worden verminderd, ofwel wordt de Grondwet zelf veranderd. Slimme politici (en dus niet de klunzen) weten dat daarvoor een twee derde meerderheid vereist is en dan nog moet worden nagegaan of hogere (Europeesrechtelijke of internationale) normen die rechten niet al hebben toegekend.

De Standaard citeert overigens Prof. Sottiaux, die stelt dat de standstillprocedure niet betekent dat sociale rechten niet meer kunnen wijzigen. “Het is niet zo dat alle beleidsruimte is weggenomen. Volgens het Grondwettelijk Hof kunnen sociale rechten wel worden verminderd als daarvoor redenen van algemeen belang bestaan. Maar die moet je dan wel kunnen beargumenteren” (“Politiek botst weer op rechters. ‘Dit is een enorme hindernis voor elke hervorming’”, DS, 10 januari). De eindconclusie is dat de Vlaamse regering haar besluiten beter moet motiveren en juridisch onderbouwen. Dat brengt ons terug bij het uitgangspunt: als de politici zorgvuldige wetten maken is de hele stampij over activistische rechters en aanpassing van de Grondwet misschien wel een wat marginaal debat.

Hugo Lamon

Lees hier meer columns met de visie van meester Hugo Lamon op Justitie.

Op de hoogte blijven van alle nieuwigheden binnen justitie, advocatuur en de juridische en fiscale wereld? Volg Jubel.be op LinkedIn.