Vorig weekend stelde de krant De Morgen zich de vraag of straks de robotrechter zal oordelen over achterstallige rekeningen. Digitale rechtbanken maken volgens het artikel opmars in Nederland,  maar “ook België lijkt er klaar voor”.  In Nederland hebben bedrijven online-platformen opgericht die met een algoritme het werk van een rechter overnemen. Snel, goedkoop en efficiënt, zo presenteren de digitale rechtbanken zich.

In ons land is er al de procedure van invordering van onbetwiste schulden (IOS). Daarin hebben de advocaten nog wel een “opstartbevoegdheid” (ze zetten de zaak in gang) en er is een formele (maar digitaal aangestuurde) controle van een rechter van de door het digitaal platform gegenereerde uitvoerbare titel, maar daar stopt ook de tussenkomst van de rechter. Sommigen willen dit systeem dat nu enkel in B2B-relaties geldt ook uitbreiden naar consumentengeschillen (B2C). Dat is zonder meer strijdig met het Europees consumentenrecht. Het Hof van Justitie heeft er reeds in ettelijke arresten op gewezen dat een rechter zelfs ambtshalve moet onderzoeken of de vordering geen toepassing maakt van onrechtmatige bedingen. De consument moet ook altijd de mogelijkheid hebben om zijn zaak te laten beoordelen door een rechter en mag daar ook niet te veel moeite voor te hoeven doen. Wie de rechtspraak in consumentenzaken wil vervangen door een computer, zal dus botsen op Europeesrechtelijke bezwaren.

De robotrechters, of toch minstens de marketeers die hen in de markt zetten, gaan er prat op dat er bij hun vonnissen geen sprake is van ‘misplaatste empathie’. Algoritmes zijn immers consequent en dus is de rechtspraak ook voorspelbaar. Dat kan best zijn, maar is het niet de essentie zelf van ‘recht spreken’ dat er net rekening wordt gehouden met de specifieke omstandigheden van een concrete zaak?

In dezelfde weekendeditie van Het Laatste Nieuws werd er uitgebreid aandacht besteed aan de gevolgen die een “menselijke aanpak” kan hebben. De Dendermondse politierechter D’Hondt veroordeelde een verkeersrecidivist tot 7,5 jaar gevangenis, € 60.400 boete en 50 jaar rijverbod (bovenop het levenslange rijverbod dat de betrokkene al op zijn naam had staan).  “Politierechter deelt strengste straf ooit uit aan hardleerse chauffeur”, zo wist de krant. Een computeralgoritme zou allicht niet in staat zijn een dergelijke straf te bedenken en als het toch zou gebeuren zou er sprake zijn van een onverklaarbare bug. Niet dus bij de politierechter, die volgens de krant tot die straf kwam omwille van een heleboel concrete omstandigheden.

Recht is dus toch nog een zaak van mensen en van persoonlijke beoordelingen. Dat blijft ook best zo, al kan digitalisering wel een bijzonder nuttig hulpmiddel zijn voor de efficiënte administratieve afhandeling. De digitalisering zal de komende maanden ook in de advocatuur toenemen. Advocaten kunnen nu reeds hun conclusies naar het Diplad-platform verzenden en daarbij volstaat de digitale handtekening (een klik met de advocatenkaart). Dat zal voor efficiëntiewinsten zorgen, maar uiteindelijk zullen de argumenten nog worden beantwoord door een rechter van vlees en bloed, die oordeelt in alle onafhankelijkheid en binnen zekere grenzen maar ook met zijn eigen voorkeuren en appreciaties. Het oude principe dat om fouten te corrigeren er toch nog altijd een beroepsmogelijkheid bestond staat nu wel onder druk, nu er overal tekenen merkbaar zijn om de beroepsmogelijkheden te ontmoedigen.

Zolang recht spreken mensenwerk is, blijft het ook een zaak van professionelen. Rechters zijn beroepshalve geschillenbeslechters. Zelfs in een samenleving die inzet op bemiddeling (waarbij rechten vervangen worden door belangen) moet de weg naar de rechter open blijven. Partijen kunnen niet verplicht worden om een bemiddeling te aanvaarden en de overheid moet zorgen dat juridische geschillen door een overheidsrechter worden beslecht en dit op grond van duidelijke wetgeving die de rechten en plichten van eenieder vastlegt. Van oudsher is het de taak van advocaten om die burger bij te staan en te vertegenwoordigen in dat juridisch debat. De Orde van Vlaamse Balies herinnerde er dan ook aan dat iedereen zich voor die professionele bijstand door een advocaat kan laten verzekeren. Uit een in opdracht van de OVB uitgevoerde studie is gebleken dat 7 op 10 Vlamingen die voor de politierechter verschijnen dat doen zonder bijstand van een advocaat, alhoewel ze vaak via hun rechtsbijstandsverzekering zich door een advocaat van hun keuze kunnen laten bijstaan. Zolang het recht een zaak van professionele rechters blijft, doen de burgers er goed aan van die mogelijkheid gebruik te maken.

Hugo LAMON

Mr. Hugo LAMON is advocaat aan de balie Limburg en bestuurder en woordvoerder van de Orde van Vlaamse Balies. Iedere woensdag maakt hij op Jubel een beschouwing over justitie.

Lees hier alle artikels van ‘LAMON op woensdag’.